متخصصین کاردرمانی با کودکان و بزرگسالان مبتلا به اوتیسم همکاری می کنند تا به آنها در انجام بهتر فعالیت های روزمره زندگی کمک کنند. کاردرمانی به همراه گفتاردرمانی و رفتار درمانی، از روش های درمانی متداول برای کودکان اوتیسم در مدرسه است. متخصصین کاردرمانی ممکن است برروی موارد مختلفی ازجمله بهبود دست خط کودک، تقویت مهارت های بازی یا ادغام حسی، کار کنند.
متخصص کاردرمانی کیست؟
متخصصین کاردرمانی افرادی هستند که دوره های تخصصی را گذرانده و مجوز کار دریافت کرده اند. بطور کلی کاردرمانگران با افرادی که مشکل یا ناتوانایی های خاص دارند کار می کنند. آنها مهارت های مختلفی دارند و ممکن است در هر مکانی از بیمارستان یا درمانگاه گرفته تا مدرسه، خانه یا مرکز خصوصی کار کنند. تمرکز کلی این افراد بر بهبود توانایی بیمار جهت مشارکت در فعالیت های روزمره زندگی است. این فعالیت ها ممکن است شامل مواردی مانند انجام تکالیف مدرسه و بازی کردن و مسواک زدن باشد.
حتما بخوانید: ۱۰ تا از بهترین اسباب بازی ها برای کودکان اوتیسم +نکات کاربردی
چرا کاردرمانگران با کودکان اوتیسم کار می کنند؟
متخصصین کاردرمانی غالباً با کودکانی که دارای مشکلات جسمی ناشی از اختلالاتی مانند فلج مغزی یا آسیب دیدگی مغزی هستند، همکاری می کنند. کودکان مبتلا به اوتیسم ممکن است ناتوانی های جسمی بزرگی نداشته باشند، اما بسیاری از آنها با چالش های مختلفی از جمله موارد زیر روبرو هستند:
- عضلات ضعیف
- نقص عملکرد پردازش حسی (واکنش بیش از حد یا خیلی کم به لمس، صدا، نور، بو و طعم و مزه)
- مشکل در هماهنگی حرکتی و تون عضلانی
- عدم وجود مهارت های تقلیدی، که به طور معمول موجب یادگیری مهارت های بازی کردن و مهارت های زندگی در کودکان عادی می شود
- فقدان روابط عاطفی و اجتماعی که به طور معمول به کودکان در حال رشد کمک می کند یاد بگیرند که چگونه در فعالیتهای گروهی شرکت کنند
همه این مشکلات را می توان از طریق اشکال مختلف کاردرمانی برطرف کرد (البته درمان کامل بندرت اتفاق می افتد). متخصصین کاردرمانی که با کودکانی مبتلا به اوتیسم همکاری می کنند، ممکن است برروی موارد مختلفی از جمله بازی درمانی (ارتباط دادن تجربیات درونی کودکان مبتلا به اوتیسم از طریق بازی با وسایل)، بهبود دست خط کودک، یکپارچه سازی حسی، توسعه ی مهارت های اجتماعی یا حتی رفتار درمانی کار کنند.
کاردرمانگران چگونه برنامه های درمانی را برای کودکان اوتیسم مشخص می کنند؟
از آنجا که هر کودک متفاوت است، کاردرمانگرانی که با کودکان مبتلا به اوتیسم کار می کنند، برای هر کودک، برنامه ی مشخصی تنظیم می کنند. برنامه ی درمانی هر کودک، به وضعیت بیماری و نیازهای هر نفر بستگی دارد. توجه به این نکته ضروری است که متخصصین کاردرمانی که در مدارس مشغول به کار هستند باید بر روی نیازهای مشخص شده از طریق برنامه آموزشی فردی کودک تمرکز کنند در حالیکه درمانگرانی که در خانه یا اجتماع کار می کنند، گزینه های بیشتری دارند.
به طور معمول متخصصین کاردرمانی برای تعیین سطح عملکرد کودک از آزمایشات و ارزیابی های مناسب استفاده می کنند. یکی از این آزمایشها، چک لیست اصلاح اوتیسم در کودکان نوپا (M-CHAT) است. موارد دیگر عبارتند از:
- ارزیابی کارکرد مدرسه (SFA)
- پرسشنامه ی عادات زندگی (Life-H)
- ارزیابی حرکتی برای کودکان (ABC2)
- آزمون BOT-2
- بررسی الگوهای پردازش حسی
- آزمون ادغام حسی یا یکپارچگی حسی (SIPT)
علاوه بر آزمون های گفته شده، متخصصین کاردرمانی اغلب کودکان را در حالات و فعالیت های مختلفی مشاهده می کنند تا ببینند که چقدر قادر به انجام کارهای روزمره زندگی هستند. به عنوان مثال، آنها ممکن است به توانایی های مختلف کودک از جمله توانایی پوشیدن ژاکت و بستن دکمه ها، نوشتن در دفترچه یادداشت، توانایی بازی در زمین بازی، توانایی کار با قیچی کاغذ و شرکت در فعالیت های جمعی توجه کنند. آنها همچنین ممکن است به ارزیابی موارد دیگری از جمله میزان حساسیت کودک به چراغ های فلورسنت، وزوز یا واکنش او به یک بوی قوی بپردازند.
پس از اتمام آزمایش و مشاهدات، درمانگران مجموعه ای از اهداف فردی را برای کودک ایجاد می کنند. این اهداف برای هر فرد متفاوت است و به سطح عملکردی کودک و نیازهای خاص او بستگی دارند. برخی از اهداف احتمالاً مربوط به بهداشت شخصی و مهارتهای زندگی می شود و برخی دیگر مربوط به تحصیل و عملکرد در محیط اجتماعی هستند. مثلا:
| عملکرد اجتماعی | مهارت های زندگی روزمره | اهداف آموزشی |
| پریدن و گرفتن توپ | مسواک زدن دندان ها به تنهایی | استفاده ی صحیح از قیچی |
| پریدن روی ترامبولین | بستن زیپ ژاکت با کمترین کمک دیگران | خوانا نوشتن |
| استفاده از تاب به تنهایی | بستن بند کفش با کمک دیگران | استفاده از مداد رنگی و آبرنگ به شیوه ی صحیح |
به این ترتیب و با توجه به موارد گفته شده، کاردرمانگران قادر خواهند بود یک برنامه ی درمانی برای کودک تنظیم کنند.
حتما بخوانید: بازی های موثر برای کودکان اوتیسم (آرامبخش، آموزشی، حسی و اجتماعی)
کاردرمانگران چگونه با کودکان اوتیسم کار می کنند؟
متخصصین کاردرمانی به طور معمول برای بهبودی و تسکین علایم، با کودکانی که اختلال طیف اوتیسم دارند کار می کنند. آنها ممکن است در کلاس درس و مدرسه با بچه ها کار کنند یا بصورت تک نفره کار کنند. در بعضی موارد، مدارس یا مراکز کاردرمانی دارای “اتاق های حسی” هستند که کودکان می توانند با مواردی مانند توپ، ترامپولین و سایر تجهیزات در تعامل باشند و به این ترتیب رشد حواس کودک تقویت شود. در موارد دیگر، ممکن است درمانگر توپ ورزشی، طناب پرش و سایر تجهیزات لازم را با خود به همراه آورد. بعلاوه، درمانگران ممکن است اقدامات زیر را هم انجام دهند:
- از تکنیک هایی برای تقویت دست، پا یا عضلات مرکزی کودک استفاده کند
- ابزارهایی مانند جلیقه وزنه دار یا مداد بزرگ را برای بهبود تمرکز کودک و آسان تر کردن انجام کارهای خاص تهیه کند
- با کودک در محیط های عمومی مانند حیاط مدرسه، ورزشگاه، کلاس هنر یا کلاس موسیقی کار کند
در بعضی موارد خصوصاً در مورد کودکان بسیار کوچک، درمانگران به خانه می آیند. آنها حتی ممکن است به طور مستقیم با والدین کار کنند و به آنها یاد دهند که حتی در صورت عدم حضور درمانگر، چگونه درمان را ادامه دهند.
نقش درمان یکپارچگی حسی
درمان یکپارچگی حسی شامل فعالیت های حسی خاصی است که برای دادن پاسخ مناسب به نور، صدا، لمس، بو و دیگر ورودی های حسی به کودک کمک میکند. قبل از سال ۲۰۱۳، درمان یکپارچگی حسی جزئی از برنامه ی کاردرمانگران محسوب نمیشد. در سال ۲۰۱۳، با انتشار DSM-5، معیارهای جدیدی ایجاد شد و مشکلات حسی به لیست علائم اوتیسم اضافه شد و بنابراین در برنامه های کاردرمانی نیز گنجانده شد.
از جمله مشکلات حسی که کودکان اوتیسم با آن درگیر هستند، حساسیت خیلی کم یا خیلی زیاد به برخی محرک ها (مانند نورها، صداها، مزه ها، لمس شدن و…) است. گاهی اوقات این کودکان علایق غیرمعمولی به برخی محرک ها دارند (مانند خیره شدن به چراغ ها، چرخیدن اشیاء و غیره). این حساسیت ها در افراد مختلف مبتلا به اختلال اوتیسم متفاوت است و بطور کلی می توان گفت اکثر آنها (بخصوص کسانی که عملکرد بالایی دارند)، به ورودی های حسی واکنش های بسیار شدیدی نشان می دهند.
حتما بخوانید: ۶ اپلیکیشن جهانی برای کمک به کودکان اوتیسم
تا زمان تغییر معیارهای اوتیسم، درمان یکپارچگی حسی (نوعی از کار درمانی) برای پذیرش عمومی توسط جامعه بالینی تلاش می کرد. امروزه این یک روش کاملا پذیرفته شده است و بخشی از درمان محسوب می شود و حتی ممکن است توسط متخصصین کاردرمانی که در این زمینه آموزش تخصصی ندیده اند هم ارائه شود.
طبق گفته موسسه STAR (یکی از مهمترین مراکز تحقیق و درمان یکپارچه سازی حسی): “اختلال پردازش حسی یا SPD نوعی اختلال فیزیولوژیک است که در آن عملکرد فرد در دریافت و پردازش اطلاعات با مشکل مواجه می شود.”
درمان یکپارچگی حسی با استفاده از طیف وسیعی از تکنیک ها مانند تاب بازی و الاکلنگ، مسواک زدن، پریدن، فشار دادن، هل دادن، غلت زدن و قرار گرفتن در معرض صداهای خاص انجام می شود. این تکنیک ها جهت کاهش حساسیت بسیار شدید کودکان (و بزرگسالان) که دارای مشکلات پردازش حسی هستند استفاده می شود.
نقش کاردرمانی در محیط های اجتماعی
متخصصین کاردرمانی لزوماً در مورد مهارت های اجتماعی آموزش نمی بینند، اما بسیاری از آنها از رویکرد چند رشته ای استفاده می کنند که کاردرمانی را با سایر ابزارهای آموزش سنتی و نوآورانه اجتماعی ترکیب می کند. مثلا:
- متخصصین کاردرمانی ممکن است برای تقویت آگاهی فضایی در کودکان اوتیسم، فعالیت هایی مانند تاب بازی، گرفتن توپ، بالا رفتن از یک مکان و… را در زمین بازی تمرین کنند. این امر باعث می شود تا کاردرمانگر بتواند همزمان بر روی مهارت های جسمی و عاطفی – شناختی کار کند.
- کاردرمانگران مدتهاست که برای درمان اوتیسم به دنبال استفاده از روش فلورتایم (Floortime) هستند. این روش توسط یک روانشناس کودک به نام ” استانلی گرین اسپن “ ارائه شده است که بسیار شبیه بازی درمانی است. در این روش سعی می شود ارتباط کودک با یک فرد دیگر از طریق برنامه های دقیق بازی بیشتر و مؤثرتر شود. فلورتایم شامل شش مرحله است که کودک در طی مراحل آنها تقلید و نحوه ی یاد گرفتن از یک بزرگتر را فرا می گیرد. ممکن است کودکان در این روش با مشکلاتی نیز روبرو شوند مثلا به علت اختلالات حسی در درک بعضی از تمرینات خواسته شده مشکل پیدا کنند و یا اینکه قادر به انجام برخی از تمرینات بدنی موجود در برنامه نباشند. این روش به طور مجزا به کودک در بدست آوردن مهارتهای گفتاری و بدنی کمک نمی کند بلکه از نظر احساسی و روانی به او کمک می کند تا بتواند درک بیشتری پیدا کند و از طریق آگاهی و تجربه، مهارتهای دیگر نیز بدست آورد.
- متخصصین کاردرمانی ممکن است از برخی تکنیک های مشابه تفریح درمانی نیز استفاده کنند و به همراه کودک در فعالیت هایی مانند برنامه های اردوی تابستانی، شنا، ورزش های تیمی و دوچرخه سواری شرکت کنند.
کاردرمانی برای بزرگسالان مبتلا به اوتیسم
بسیاری از بزرگسالان مبتلا به اوتیسم هم از کاردرمانی استفاده می کنند. از نظر برخی افراد، کاردرمانی ابزاری برای ایجاد مهارتهای زندگی روزمره مانند آشپزی، تمیز کردن خانه، لباس پوشیدن، مسواک زدن و غیره است و از نظر برخی دیگر، ابزاری برای مدیریت استرس، ایجاد استقامت جسمی یا افزایش مهارت های تفریحی است. بنابراین بزرگسالان مبتلا به اوتیسم در صورت داشتن مشکل در انجام فعالیت های روزمره یا مشکلات دیگر، می توانند از کاردرمانی بهره ببرند.
حتما بخوانید: اوتیسم درکودکان چیست و چگونه به راحتی آن را درمان کنیم؟
پیدا کردن یک متخصص کاردرمانی
بیشتر کودکان مبتلا به اختلال اوتیسم می توانند کاردرمانگران مناسب را از طریق مدرسه یا مراکز کاردرمانی پیدا کنند. برنامه ی درمانی ارایه شده، ممکن است در سطح و یا میزانی باشد که والدین ترجیح می دهند. بنابراین درمانگران می توانند برنامه ی درمانی را با والدین کودک درمیان بگذارند و در خانه، مدرسه یا محیط های دیگر، کار خود را آغاز کنند.
حرف آخر…
هنگام انتخاب کاردرمانگر مناسب برای کودک، حتما تعیین کنید که آیا متخصص کاردرمانی در مورد کار با کودکان اوتیسم آموزش دیده است یا نه. اوتیسم با سایر اختلالات رشد کاملاً متفاوت است و بسیار مهم است که درمانگر این موضوع را درک کند و بتواند به خوبی با فرزند شما ارتباط برقرار کند.
در بسیاری از موارد، درمانگر دارای مجوز، یک برنامه کاردرمانی را براساس سن فرد، وضعیت و علایم بیماری تنظیم می کند و سپس کار خود را آغاز می نماید. درمانگر باید اهداف خود را تعیین کند و رویکردهای درمانی مناسبی را برای کودک انتخاب کند. کاردرمانگران باید قادر باشند ارتباط خوب و سازنده ای با کودک برقرار کنند و تمام جنبه های این اختلال را درک کند.
حتما بخوانید: کودکان شبه اوتیسم: علائم، پیشگیری و درمانهای موثر
هنگام انتخاب درمانگر مناسب ابتدا تحقیق کنید و مطمئن شوید که فرد مورد نظر از لحاظ کار با کودکان اوتیسم آموزش تخصصی دیده باشد. اگر فرزند مبتلا به اوتیسم دارید، درمانگر مناسبی برای او انتخاب کنید تا بتواند در مورد نحوه ی انجام کارهای روزمره به او آموزش دهد.
زبان یعنی آینده! اپلیکیشن آموزش زبان چرب زبان برای کودکان ایران کاملا رایگانه! همین الان دانلودش کن کلی وقت گذاشتیم فقط واسه کمک به ساخت آینده بهتر واسه فرزندان ایران عزیز!
