مادر شدن یک دوره ی ارزشمند در زندگی هر زن محسوب می شود. نحوه ی تولید شیر در بدن یک زن باردار و آمادگی او برای تغذیه ی نوزاد، واقعا شگفت انگیز و فوق العاده است.
اما شیر چگونه در لحظه مکیدن نوک سینه ها توسط نوزادان شروع به جریان می کند؟ بعبارت دیگر بدن یک زن چگونه شیر تولید می کند؟
این پیشرفت به ظاهر جادویی، مطابق با اصول علم انجام می گیرد. در این مطلب نحوه ی تولید شیر در بدن مادر را بصورت مرحله به مرحله و با جزئیات کامل یاد می گیرید. همچنین به دلایل کاهش میزان شیر مادر و راههای برطرف کردن آن پی می برید.
آغاز تولید شیر
بدن از لحظه بارداری برای تولید شیر آماده می شود.
هورمون های تخمدان بر اندازه و شکل پستان ها تأثیر می گذارند: تخمدان ها هورمون های پروژسترون و استروژن تولید می کنند. این هورمون ها تأثیر قابل توجهی بر ظاهر سینه ها و عملکرد لوب های شیر دارند (لوب ها مجموعه ای از غدد شیری هستند). هنگام تخمک گذاری، استروژن باعث ایجاد شاخه های جانبی مجاری شیر می شود که شیر را از لوب ها به نوک پستان منتقل می کند.
پروژسترون اندازه و تعداد لوبول های شیر را برای آماده سازی پستانها برای تولید شیر افزایش می دهد (درون هر لوب پستان هزاران لوبول ریز وجود دارد که واحد اصلی تولید شیر هستند). این هورمون باعث افزایش خونرسانی به پستان ها هم می شود. همه اینها باعث ایجاد احساس سنگینی و حساسیت سینه ها در دوران قاعدگی می شود.
اولین تولید شیر در سه ماهه دوم شروع می شود. در صورت عدم بارداری در چرخه قاعدگی، اثرات پروژسترون و استروژن از بین می رود.
اما در صورت باردار شدن، اثرات این هورمون ها باقی می ماند و بدن پستان ها را به میزان بیشتری برای شیردهی آماده می کند. بعبارت دیگر در ادامه ی دوران بارداری، سینه ها همچنان تغییر می کنند و برای تولید شیر، آماده تر می شوند.
هاله ی پستان یعنی آرئول و غدد آرئول بزرگ شده و برجسته تر از همیشه می شوند. در هفته شانزدهم، پستانها شروع به تولید آغوز می کنند که به عنوان “اولین شیر” هم شناخته می شود.
آغوز سرشار از پروتئین است و به مقدار زیادی در پستان ها تولید می شود و این باعث می شود در سه ماهه دوم کمی نشت کند. اگرچه برخی از مادران آغوز خود را در دوران بارداری از دست نمی دهند. بنابراین نشت آغوز در دوران بارداری طبیعی است.
سینه ها در پایان بارداری برای شیردهی آماده هستند: در پایان بارداری، لوبول های شیر موجود در داخل پستان ها در تمام طول روز قادر به تولید شیر می باشند.
شیر مادر چگونه تولید می شود؟
هنگامی که کودک آغوز را خورد، سینه ها اولین شیر را تولید می کنند.
مراحل تولید شیر پس از تولد کودک بصورت زیر است:
۱- هورمون پرولاکتین (هورمون تولید کننده شیر) تولید می شود
پس از زایمان و با برداشته شدن جفت، هورمون هایی مانند پرولاکتین در بدن ترشح می شود. هورمون پرولاکتین توسط غده هیپوفیز در مغز تولید می شود و تولید شیر را به عهده می گیرد.
شیر مادر اساساً از آب، پروتئین، قندها، ریز مغذی ها و آنتی بادی ها تشکیل شده است. پرولاکتین لوب های شیر را تحریک می کند تا این ترکیبات اصلی شیر را از رگ های خونی بدست آورد.
وقتی لوب های شیر این ترکیبات سازنده را بدست آوردند، آنها را از طریق فرآیندهای بیوشیمیایی پیچیده ترکیب می کنند تا شیر تولید شود. پرولاکتین موجب تولید شیر از هر دو پستان می شود.
اثرات پرولاکتین تقریباً ۳ تا ۵ روز پس از تولد کودک رخ می دهد. در آن زمان، نوزاد تمام آغوز را نوشیده است و پرولاکتین لوب های شیر را برای تولید شیر جدید، تحریک می کند.
۲- هورمون اکسی توسین (هورمون آزاد کننده شیر) تولید می شود
در زمانیکه پرولاکتین لوب های شیر را تحریک می کند، هورمون اکسی توسین مسئول جریان دادن شیر از لوب ها به مجاری است و این باعث خروج شیر از نوک پستان ها می شود.
اکسی توسین در منطقه هیپوتالاموس مغز تولید می شود.
اکسی توسین باعث انقباض لوب های شیر می شود و شیر را در مجاری آزاد می کند و به این ترتیب خروج شیر از نوک سینه ها انجام می شود. این رفلکس دفع یا ترشح شیر است که باعث می شود بدن شیر را به سمت نوک پستان فشار دهد.
برخی از مادران ممکن است در زمان خروج شیر از نوک پستان، احساس سوزن سوزن شدن داشته باشند اما برخی دیگر ممکن است این احساس را نداشته باشند.
۳- مکش بیشتر باعث تولید شیر بیشتر می شود
شیردهی و تخلیه ی مداوم پستان ها باعث می شود که پرولاکتین و اکسی توسین به ترتیب موجب تولید و رها شدن شیر شوند.
عوامل دیگر مانند گریه کودک یا تماس پوستی مادر و کودک، می توانند به پایین آمدن ریفلکس کمک کنند.
با بزرگ شدن کودک و کاهش وابستگی او به شیر مادر، مغز درک می کند که سینه ها کمتر از قبل خالی می شوند.
بنابراین بسته به نیاز کودک، دفعات شیر دهی کمتر می شود و همین امر تولید شیر مادر را کاهش می دهد.
بعضی اوقات به دلایل مختلف ممکن است مشکلاتی در تولید شیر بوجود بیاید. اگر هر مشکلی در این زمینه پیش آمد، به یک پزشک یا متخصص شیردهی مراجعه نمایید.
در این قسمت پروسه ی تولید شیر را بصورت جرئی تری بررسی می کنیم.
چند روز اول پس از زایمان
حدود ۳۰ تا ۷۰ ساعت پس از زایمان، تولید شیر به چیزی که از نظر علمی با نام لاکتوژنز II شناخته می شود، تغییر می کند. لاکتوژنز به معنای تولید شیر است و لاکتوژنز II زمانی ست که بدن شروع به تولید مقادیر بیشتری شیر می کند. در این زمان هورمونهای بارداری با پرولاکتین، انسولین و هیدروکورتیزون جایگزین می شوند و همه اینها به تولید شیر کمک می کنند.
هورمون ها و بدن شما بخوبی می دانند که زمان شروع تغذیه نوزاد تازه متولد شده است و بنابراین همه ی این اتفاقات به طور طبیعی در بدن اتفاق می افتد. بنابراین چه شما تصمیم به شیردهی داشته باشید و چه نداشته باشید، این تغییرات هورمونی در بدن بوقوع می پیوندند. نوزاد پس از چند روز، تمام آغوز را مصرف کرده است و شیرمادر جایگزین آغوز می شود.
یک ماه پس از زایمان
در این مدت، بدن به میزان نیاز نوزاد به شیر مادر عادت می کند. پرولاکتین نقش مهمی در تنظیم شیر دارد و هر بار که شیر از پستان ها خارج می شود، نوسان پیدا می کند. برای ادامه تولید شیر کافی، باید یک برنامه شیردهی خوب تنظیم کنید. این با میزان عرضه و تقاضا رابطه دارد، بنابراین همیشه مطمئن شوید که در هر بار شیردهی، به نوزادتان شیر کافی بدهید.
تغذیه ی کافی نوزاد باعث می شود که بدن، شیر مادر را به اندازه کافی برای تامین نیازهای کودک خود تولید کند. اگر احساس می کنید فرزندتان زیاد شیر می خورد نگران نباشید چون نوزادان شیر زیادی می خورند!
چه مقدار شیر برای نوزاد کافی ست؟ از کجا بفهمیم کی شیر بدهیم؟
شش هفته پس از زایمان
بعد از یک تا دو ماه پس از زایمان، بدن شما به یک ماشین کارآمد تولید کننده شیر تبدیل شده است. میزان پرولاکتین شروع به کاهش می کند زیرا سینه ها اساساً کنترل را به دست می گیرند و به حالت خودکار شیر تولید می کنند. اگر بعد از شش هفته تغییراتی مشاهده کردید که شما را نگران می کند، با پزشک خود تماس بگیرید.
کاهش میزان شیر مادر مشکلی ست که بسیاری از خانم ها با آن مواجه می شوند، اما علت آن چیست؟ در این قسمت با علل کاهش میزان شیر مادر و راههای برطرف کردن آن آشنا می شوید.
چه عواملی باعث کاهش میزان شیر مادر می شوند؟
عدم افزایش وزن نوزاد (وزن گیری ناکافی)، یکی از مهمترین شاخص های کافی نبودن شیر مادر است. راه های مختلفی برای پیشگیری از این امر وجود دارد اما ابتدا باید بررسی کنید که چه عواملی باعث کاهش تولید شیر می شوند.
۱- هر چه شیردهی کمتر باشد، میزان شیر مادر کاهش میابد: تولید شیر به صورت یک سیستم عرضه و تقاضا کار می کند، بنابراین اگر به اندازه کافی و مکرر شیر ندهید، بدن سیگنالی دریافت می کند که نیازی به تولید شیر بیشتر نیست. هرچه شیردهی کمتر انجام شود، میزان شیر مادر هم کمتر می شود.
۲- شیردهی کوتاه مدت، موجب کاهش میزان شیر مادر می شود: اگر شیردهی بسرعت انجام می شود، باید سرعت خود را کم کنید. تغذیه کوتاهتر نه تنها مواد مغذی دریافتی کودک را کاهش می دهد، بلکه مانع از تخلیه ی کامل سینه ها می شود. همین امر یک جنبه حیاتی در تولید شیر است. تغذیه ی کوتاه، هم برای مادر بد است و هم برای کودک، بنابراین اجازه دهید کودک به آرامی شیر بخورد تا سیر شود.
۳- افزایش استرس، شیر مادر را کم می کند: استرس باعث آزاد سازی هورمون کورتیزول در بدن می شود. در بعضی موارد اثبات شده است که کورتیزول در تولید شیر مادر اختلال ایجاد می کند. به طور کلی افزایش استرس برای سلامتی انسان در دراز مدت مفید نیست و بر میزان شیر مادر هم تأثیر منفی می گذارد.
۳- چفت شدن نادرست دهان نوزاد دور هاله پستان، موجب کاهش میزان شیر می شود: الگوی مکیدن نوزادان یکی از جنبه های مهم شیردهی است. اگر به تازگی مادر شده اید و تجربه ای در این زمینه ندارید، تشخیص شیوه های مناسب اینکار دشوار است. دستیابی به موقعیت صحیح چفت کردن بسیار مهم است. چفت کردن درست دهان نوزاد دور هاله ی پستان نه تنها به راحتی بیشتر و رفع ناراحتی مادر کمک می کند، بلکه تولید شیر را نیز تحریک می کند.
۴- میزان شیرمادر در ساعات مختلف روز نوسان پیدا می کند: میزان شیر مادر در طول روز در نوسان است. این کاملا طبیعی است و جای نگرانی نیست. بیشترین میزان شیر در اوایل صبح دیده می شود. بنابراین اگر در طول روز میزان شیر شما کاهش میابد، سعی کنید صبح ها شیر بیشتری بدوشید.
۵- مکیدن طولانی مدت پستانک توسط نوزاد، عمل مکیدن سینه را تضعیف می کند و درنتیجه میزان شیر مادر را کاهش میدهد: برخی از نوزادان علاقه ی زیادی به مکیدن پستانک دارند و همین امر موجب تضعیف عمل مک زدن آنها می شود. مکیدن کمتر سینه توسط نوزاد در زمان شیر خوردن، منجر به کاهش تولید شیر می شود. اگر فکر می کنید که کاهش میزان شیر به این دلیل است، بجای پستانک دادن به نوزاد، به او شیر دهید.
۶- دادن شیر خشک به نوزاد، میزان شیر مادر را کاهش می دهد: اگر می خواهید به اندازه کافی شیر تولید کنید، باید از دادن شیر خشک به نوزاد اجتناب کنید. شیر خشک دادن به نوزاد باعث کاهش نیاز او به شیر مادر می شود و همین امر میزان شیر تولیدی را کاهش می دهد. اگر می خواهید کودک را با بطری تغذیه کنید، به جای شیر خشک از دستگاه شیردوش استفاده کنید.
اما آیا راهی برای افزایش میزان شیر مادر وجود دارد؟ خوشبختانه بله! برای افزایش میزان شیر، ترفندهای ارایه شده در این قسمت را بکار گیرید.
چگونه تولید شیر مادر را تحریک کنیم؟
اگر میزان شیر شما کاهش پیدا کرده است، سعی کنید از ترفندهای ارایه شده در این قسمت استفاده کنید.
۱- دفعات و میزان شیردهی را افزایش دهید: برای اینکه شیر بیشتری تولید کنید، دفعات شیردهی را افزایش دهید. تغذیه ی کودک را بیشتر انجام دهید تا تولید سازگارتر و منظم تری داشته باشید. اگر ساعاتی از روز را از فرزندتان دور هستید، بجای استفاده از شیر خشک، شیر خود را با کمک شیردوش بدوشید تا میزان تولید شیر در بدن افزایش پیدا کند.
۲- از هر دو پستان برای شیردهی استفاده کنید: برای کمک به تولید موثر شیر، به تخلیه هر دو پستان عادت کنید. این به شما کمک می کند تا تولید شیر در طول روز بالا بماند.
۳- خودمراقبتی را تمرین کنید: برای جلوگیری از کاهش میزان شیر در اثر استرس، از خودتان مراقبت کنید. اگر احساس خستگی می کنید یا نیاز به استراحت دارید، با همسرتان در این مورد صحبت کنید. مراقبت از نوزاد بخصوص در ماه های اول تولد، کار آسانی نیست و بنابراین سعی کنید از دیگران کمک بگیرید. اهمیت سلامتی خود را دست کم نگیرید و این را بدانید که تا زمانیکه خودتان سالم نباشید، نمی توانید از فرزندتان به نحو احسنت مراقبت کنید. پس قدر سلامتی را بدانید و از تمام موارد استرس زایی که سلامت شما را بخطر می اندازد، دوری کنید.
۴- موقعیت های مختلف شیردهی را امتحان کنید تا به بهترین پوزیشن برسید: برای اطمینان از چفت شدن صحیح دهان نوزاد دور هاله ی پستان، موقعیت های خود را تغییر دهید. اگر با این موضوع مشکل دارید، سعی کنید از یک فرد آموزش دیده کمک بگیرید تا به شما و کودکتان کمک کند تا از شیردهی، بیشترین بهره را ببرید. برای دریافت توصیه های بیشتر در این مورد، با پزشک مشورت کنید.
۵- پمپ کردن یا دوشیدن شیر را فراموش نکنید: اگر شیردهی مکرر در طول روز برای شما مشکل است یا امکانپذیر نیست، شیر خود را بدوشید. پمپ کردن شیر، سینه های شما را خالی می کند و میزان تولید شیر را تحریک می کند. به علاوه کودک با استفاده از شیر پمپ شده، همچنان از مزایای شیر مادر بهره مند می شود. فقط سعی کنید نگهداری و شست و شوی وسایل پمپاژ و شیر دوش را بدرستی انجام دهید.
از کجا بفهمیم که میزان شیرمادر برای تغذیه ی نوزاد کافی است؟
اگر به طور منظم شیردهی را انجام می دهید و به نظر می رسد که کودک شما راضی است، به احتمال زیاد میزان شیر کافی است. اگر هنوز هم در این مورد نگران هستید، به نشانه های زیر توجه کنید. موارد زیر نشان می دهند که شیر شما برای تغذیه ی کودک کافی ست:
- وزن گیری کودک به طور منظم و به میزان ۱۱۳ تا ۱۹۸ گرم در هفته است. این یک نشانه ی خوب از کافی بودن میزان شیر مادر است.
- کودک شما بعد از شیر خوردن خوشحال و راضی به نظر می رسد.
- کودک حداقل ۶ بار در روز مرتباً ادرار می کند و ادرار زرد روشن یا بی رنگی دارد.
- کودک هر روز مدفوع (خردلی رنگ) می کند.
اگر هنوز نگران این هستید که آیا کودک شما شیر کافی دریافت می کند یا نه، هنگام مراجعه با پزشک، با او صحبت کنید.
نتیجه گیری
شیردهی دوره ی بسیار خوبی در زندگی مادران است اما گاهی اوقات با مشکلاتی همراه می شود. تولید شیر در بدن، بر حسب میزان تقاضای شیر انجام می گیرد. هرچه دفعات شیردهی بیشتر و طولانی تر باشد، میزان تولید شیر هم بیشتر خواهد شد. با استفاده از ترفندهای گفته شده در این مطلب، میزان شیر خود را افزایش دهید. اگر در این زمینه مشکلی دارید، با پزشک یا یک فرد آموزش دیده مشورت نمایید. بجای سیر کردن کودک با شیر خشک، یک دستگاه شیر دوش بخرید و شیر خود را با آن بدوشید. به این ترتیب هم فرزندتان تغذیه ی سالم تر و بهتری خواهد داشت و هم میزان تولید شیر شما افزایش میابد.
زبان یعنی آینده! اپلیکیشن آموزش زبان چرب زبان برای کودکان ایران کاملا رایگانه! همین الان دانلودش کن کلی وقت گذاشتیم فقط واسه کمک به ساخت آینده بهتر واسه فرزندان ایران عزیز!
