محصولات زیادی در بازار وجود دارند که ادعا می کنند می توانند هوش کودکان شما را افزایش بدهند. از کتابها گرفته تا اسباب بازی ها، دی وی دی ها، نرم افزارها و برنامه های آموزشی، همه و همه برای این هدف طراحی شده اند که از فرزند شما یک اعجوبه و نابغه فکری بسازند؛ اما آیا واقعا این ادعاها درست هستند؟ با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید تا به جواب این سوال و سوالات دیگرتان در رابطه با روش های افزایش هوش کودکان برسید.
آیا واقعا می توان با استفاده از برخی روش ها هوش کودکان را بالا برد؟
خب، باید بگوییم که گاهی اوقات بله. شواهدی وجود دارد که نشان می دهد:
- بازی با بلوک های خانه سازی دریچه جدیدی به روی کودکان باز می کند تا بتوانند انواع مهارت های شناختی را یاد بگیرند و آنها را در خودشان افزایش بدهند.
- برنامه های آکادمیک و علمی مهارت تفکر انتقادی را به کودک شما می آموزند و می توانند عملکرد شناختی و ذهنی او را بالا ببرند.
- بعضی از بازی های رومیزی برای تقویت مهارت های ریاضی کودکان در سالهای قبل از مدرسه موثرند.
- بازی های ویدیویی خاصی هم می توانند مهارت ها و هوش فضایی کودکان را افزایش بدهند.
ولی با همه اینها، خیلی از محصولات فکری هم بی اثر هستند. به عنوان مثال، یک آزمایش کنترل شده نشان داد که نوزادان نمی توانند مهارت خواندن را از طریق برنامه های آموزشی در رسانه ها یاد بگیرند. علاوه بر این شواهد نشان می دهد کودکان خیلی کم سن و سال، صحبت کردن را با تماشای فیلم های آموزشی یاد نمی گیرند، بلکه این مهارت را از طریق گوش دادن و تعامل با انسان‌ها به صورت زنده یاد می گیرند.
درباره روش های افزایش هوش نوزادان و کودکان باورها و تصورات عامیانه غلطی هم وجود دارد؛ مثلا اینکه بعضی ها می گویند تمجید کودکان و تعریف کردن از آنها به خاطر هوش بالایشان باعث افزایش عزت نفس و بهبود عملکرد تحصیلی شان می شود تصور درستی نیست. اتفاقا برعکس! در واقع یک سری آزمایشات مهم و چشمگیر نشان می دهد که تعریف کردن از کودکان به خاطر هوش بالایشان و تمجید آنها به دلیل باهوش بودنشان باعث می شود بچه ها احمقانه رفتار کنند.
قضیه وقتی جالبتر می شود که بدانید مشخص شده که باورهای ما درباره در مورد هوش می‌تواند روند یادگیریمان را مختل کند. در واقع افرادی که باور دارند هوش یک ویژگی ثابت و تغییرناپذیر است، نسبت به سایرین کمتر از اشتباهات خودشان درس می گیرند و در مدرسه هم عملکرد ضعیف تری دارند.
حتما نکات مراقبت از نوزاد را بلد باشید: مراقبت از نوزاد با 8 روش (داشتن نوزاد شاد و سالم)
علاوه بر این، آزمایش ها نشان می دهد که آگاهی کودک شما از کلیشه ها و باورهای اجتماعی رایج درباره هوش و موفقیت (مثلاً باور اینکه «دخترها مهارت های زبانی قویتری دارند» یا «بچه های آسیایی نابغه ریاضی هستند»)، باعث تضعیف عملکرد تحصیلی او می شود.
حالا ما اینجا هستیم تا روش های علمی و اثبات شده ای را در اختیارتان بگذاریم که از طریق آنها پدر و مادرها می توانند هوش فرزندان کوچکشان را افزایش بدهند.
نشانه های اولیه ی باهوش بودن نوزاد
نوزادان باهوش از زمان تولد نشانه هایی از خود بروز می دهند که نشان از هوش و ذکاوت بالای آنها دارد. اگر متوجه این نشانه ها در فرزندتان شدید، باید به فکر پرورش ذهن آنها باشید و تا جاییکه می توانید به شکوفایی استعدادهای او کمک کنید.
نوزادان باهوش علائم زیر را در مراحل مختلف پس از تولد از خود نشان می دهند. برخی این علائم بلافاصله پس از تولد ظاهر می شود در حالی که برخی دیگر در طول یک سالگی نشان داده می شوند. نشانه های کودک باهوش عبارتنداز:
1-سطح هوشیاری بالایی دارد سوابق نشان می دهد کودکی که به نظر می رسد توجه زیادی به رویدادهای اطراف خود دارد، ضریب هوشی بالایی دارد.
2-برای صحبت کردن اشتیاق زیادی دارد کودکی که سعی می کند قبل از زمان مورد انتظار صحبت کند، هوش بالایی دارد. این کودکان اولین کلمات قابل تشخیص خود مانند “مامان” یا “دادا” را تا 10 ماهگی به زبان می آورند.
3-زودتر از همسالان خود به سایر توانایی ها دست پیدا می کند نوزادانی که می توانند به توانایی های دیگری مانند راه رفتن در نه ماهگی، خزیدن قبل از شش ماهگی و نشان دادن استعدادهای دیگر قبل از زمان مورد انتظار دست پیدا کنند، از هوش بالایی برخوردار هستند.
4-به توانایی های خود ایمان دارد وقتی مشاهده می کنید که فرزندتان دوست دارد چیزهایی را به تنهایی امتحان کند، نشانه ی هوش و ذکاوت بالای او است.
5-حافظه ی قوی دارد به یاد آوردن خاطرات گذشته، یکی دیگر از نشانه های باهوش بودن کودک است. به عنوان مثال اگر کودک می تواند چهره هایی که در گذشته دیده است را تشخیص دهد و به یاد داشته باشد که اسباب بازی هایش را در کجا گذاشته است، احتمالا از هوش بالایی برخوردار است.
6-تمرکز بالایی دارد نوزادانی که در 10 ماهگی می توانند تا 12 دقیقه تمرکز خود را بر روی یک کار، تصویر، اسباب بازی، شخص و… حفظ کنند، به احتمال زیاد از ضریب هوشی بالایی برخوردار هستند. صداهای محیط به راحتی حواس این کودکان را پرت نمی کند چون آنها از تمرکز بالایی برخوردار هستند.
7-بازی با کودکان بزرگتر را ترجیح می دهد علاقه ی کودک به بازی با کودکان بزرگتر، نشاندهنده ی این است که او می خواهد اطلاعات بیشتری نسبت به گروه سنی خود کسب کند. بنابراین به فرزندتان اجازه دهید با کودکان بزرگتر از خود ارتباط برقرار کند زیرا این به تقویت استعدادهای او کمک می کند.
8-به موسیقی علاقه ی زیادی دارد نوزادی که در رحم مادر به طور مداوم صدای موسیقی می شنود، احتمالاً عاشق موسیقی خواهد شد. عشق به موسیقی، از نشانه های باهوش بودن کودک است. شما می توانید با معرفی آلات موسیقی متناسب با سن کودک، به او کمک کنید تا این استعداد را در خود تقویت کند.
9-لجبازی می کند کودکی که برای رسیدن به خواسته های خود تلاش می کند، احتمالا هوش بالایی دارد. این کودکان ترجیح می دهند که راه خود را ادامه دهند و تسلیم نشوند.
ورزش و هوش
این مورد هم جالب است و هم غیر منتظره! شاید باورش برایتان سخت باشد ولی واقعیت این است که ورزشهای هوازی رشد مغز را تحریک می کنند و توانایی ما را برای یادگیری چیزهای مختلف افزایش می دهند. همچنین مطالعات نشان می دهد که ورزش کردن به کودکان کمک می کند تا توجه و تمرکزشان را در مدرسه بالا ببرند. اما این میان یک نکته هم وجود دارد: ورزش کردن باید داوطلبانه و خودخواسته باشد نه اینکه کودک را وادار و مجبور به ورزش کردن کنید.
بازی کردن
بازی کردن هم سرگرم کننده است و هم باعث تقویت یادگیری، افزایش حافظه و رشد بهتر قشر مغز می شود. علاوه بر این، برخی بازی ها می توانند هوش فضایی، استدلال خلاف واقع و مهارت های ریاضی را افزایش بدهند و باعث رشد کلامی و زبانی کودک بشوند.
حافظه کاری: ضریب هوشی جدید؟
تحقیقات جدید نشان می دهد که ظرفیت حافظه فعال یا همان حافظه کاری (working memory) نسبت به آی کیو (IQ) یا ضریب هوشی، بهتر می تواند میزان پیشرفت تحصیلی کودکان را نشان بدهد. حافظه کاری در واقع دفترچه یادداشت ذهنی ماست که برای فکر کردن چیزهای مختلف و حل مشکلات و مسائل از آن استفاده می کنیم.
حرکات و حالات بدن
به جز مواردی که گفته شد، شواهد نشان می دهند که حالات و حرکات بدن شما یا عبارتی ژستی که به خودتان می گیرید توانایی تان در به خاطر سپردن چیزهای مختلف و یادگیری مسائل را افزایش می دهد. خانم سوزان گلدین میدو (Susan Goldin-Meadow)، روانشناس شناختی و همکارانش در این رابطه مجموعه ای از آزمایشاتی را انجام داده اند که نشان می دهد بچه ها کلمات، رویدادها و اتفاقات و یا حتی درس‌های ریاضی را زمانی که از دست هایشان استفاده می کنند به خاطر می آورند.
حساسیت والدین، دلبستگی مطمئن و ایمن و هوش
محققان در مطالعاتشان به رابطه بین ضریب هوشی کودک و میزان دلبستگی او به پدر و مادرش اشاره کرده اند. به عنوان مثال، تحقیقی که روی 36 مادر از طبقه متوسط و کودکان سه ساله آنها انجام شد نشان داد کودکانی که به طور ایمن و مطمئنی به مادرانشان دلبسته بودند از نظر هوشی 12 امتیاز بیشتر از کودکانی که به مادرشان دلبستگی ناایمن داشتند کسب کردند.
حالا این سوال به وجود می آید که چه چیزی باعث ایجاد این همبستگی بین مادر و فرزند می شود؟ این امکان وجود دارد که کودکان باهوش تر راحت تر به والدین خود دلبسته می شوند. به عنوان مثال، بچه های باهوش تر احتمالاً در تفسیر رفتارهای پدر و مادر خود و پیدا کردن مناسب ترین واکنش برای مواجهه با آن بهتر عمل می کنند.
در عین حال شواهدی هم وجود دارد که نشان می دهد سبک فرزند پروری پاسخگو که باعث افزایش دلبستگی و اطمینان فرزند به والدین می شود نیز در تقویت توانایی های ذهنی و فکری بچه ها موثر است. در این تحقیقات، محققان به طور تصادفی مادرانی را انتخاب کردند تا به آنها تکنیک های فرزند پروری پاسخگو را آموزش بدهند. نتایج این تحقیق نشان داد نوزادان مادران آموزش دیده در مقایسه با مادرانی که از سبک فرزند پروری سختگیرانه یا مقتدرانه پیروی می کردند رشد بیشتری در مهارت های شناختی داشتند.
علاوه بر این، تحقیقات دیگری نیز نشان می دهد نوزادان شیرخواره ای که والدین واکنشی و پاسخگو دارند از رشد ذهنی بیشتری برخوردار می شوند.
طرز فکرها و باورهای مخربی که مانع از پیشرفت کودک شما می شود
آیا فرزند شما معتقد است که هوش یک ویژگی ثابت است؟ اگر اینطور است باید باورهای او را تغییر بدهید. آزمایش ها نشان می دهد باورهای ما راجع به هوش می تواند فرایند یادگیری مان را مختل کند. افرادی که معتقدند هوش یک ویژگی ثابت و بدون تغییر است و نمی توان آن را افزایش داد، بیشتر از سایرین از مواجهه با مشکلات و چالش ها اجتناب می کنند. علاوه بر این، چنین افرادی کمتر از اشتباهات خودشان درس می گیرند و باور دارند که هوششان همیشه همینقدر خواهد بود و نمی توان برای آن کاری کرد.
آیا فرزندتان معتقد است که «افرادی مثل من» از نظر تحصیلی خوب نیستند؟ اگر جوابتان به این سوال مثبت است، باید بدانید که باور او درباره خودش و هوشی که دارد باعث عملکرد ضعیف او در مدرسه می شود. شاید بنظرتان این مساله فقط یک جور توجیه به نظر برسد اما فراموش نکنید که باورهای ما شخصیتمان را شکل می دهند. اگر فرزندتان متقاعد شده جزو افرادیست که هیچ وقت نمی توانند موفقیتی در مدرسه کسب کند، وقت آن رسیده کمکش کنید باورهای مثبت و جدیدی خلق کند.
تعریف و تمجید کردن چگونه باعث کاهش توانایی یادگیری کودکان می شود؟
تحسین و تمجید کردن کودکان می تواند انگیزه بزرگی در آنها ایجاد کند، ولی در عین حال می تواند باعث شود بچه ها روی اهداف اشتباه تمرکز کنند. تحقیقات نشان می دهد تحسین و تعریف های نادرست در واقع نتیجه معکوسی دارد و باعث می شود انگیزه کودکان تضعیف شود و بچه ها هنگام مواجهه با شکست احساس درماندگی و ناامیدی کنند. پس حواستان به تعریف هایی که از فرزندتان می کنید باشد. تحسین کردن دقیقا مثل یک شمشیر دولبه عمل می کند و مزایا و معایب خاص خودش را دارد.
رابطه خواب و هوش
بخوابید و یاد بگیرید! این یک فانتزی نیست، بلکه یک واقعیت است. شواهد قانع کننده ای وجود دارد که نشان می دهد اگر مدت کوتاهی پس از مطالعه کردن بخوابیم، احتمال اینکه چیزی که یاد گرفته ایم در حافظه مان باقی بماند و همینطور شانسمان برای دستیابی به اطلاعات جدید بیشتر می شود.
البته لازم نیست برای اینکار شب تا صبح بخوابید! چرت‌های کوتاه 60 دقیقه‌ای هم می توانند در افزایش توانایی یادگیری شما موثر باشند؛ البته به شرطی که خوابتان خواب موج آهسته یا همان عمیق باشد. خواب موج آهسته مرحله سوم خواب است که در آن حرکت سریع چشم وجود ندارد.
این روند هم روی کودکان و هم روی بزرگسالان تاثیر مثبت می گذارد. بنابراین بهتر است از الان به بعد به فکر برنامه ریزی مناسبی برای مطالعه و خواب کودکتان باشید تا توانایی یادگیری او را افزایش بدهید. البته یادتان باشد که متاسفانه مواردی که قبلا یاد گرفته شده اند و در ذهن نهادینه شده اند با چرت های کوتاه مدت تغییری نخواهند کرد، بلکه برای مواردی که به تازگی در حال آموخته شدن هستند موثر است.
خواب و رشد ذهنی
تحقیقات همچنین نشان می دهد که کم خوابی طولانی مدت تاثیر منفی زیادی روی عملکرد ذهنی کودکان دارد. در مطالعه ای که روی کودکان کانادایی 2.5 تا 6 ساله انجام شد، محققان دریافتند کودکانی که در دوران نوپایی کم خواب بوده اند در سن 6 سالگی در تست های رشد عصبی ناموفق تر از بقیه بچه ها عمل کرده اند.
این مساله حتی درباره کودکانی که خواب آنها بعد از 3 سالگی بهبود یافته و قبل از آن کم خوابی داشتند هم صدق می کرد. محققان حدس می زنند که دلیل این مساله وجود “دوره بحرانی” در اوایل کودکی است که در آن بازه کم خوابی اثرات مضری برای کودکان خواهد داشت.
ریاضی، منطق و تفکر انتقادی
استانیسلاوس دهین (Stanislaus Dehaene) دانشمند شناختی و متخصص مغز ریاضی است و در این خصوص بیان می کند که خیلی از بچه ها به این دلیل مهارت ریاضی ضعیفی دارند چون احساس می کنند نمی توانند برای اعداد حس شهودی و قابل لمسی برای خودشان ایجاد کنند و دلسرد می شود.
برخی بازی های رومیزی می تواند به کودکان در سالهای قبل از مدرسه کمک کند تا مهارت های ریاضی شان را افزایش بدهند. به این ترتیب در دوران مدرسه می توانند عملکرد بهتری در ریاضیات داشته باشند.
درباره منطق چطور؟ مطالعات تجربی نشان می دهد برخی درس های مرتبط با منطق پایه، آزمون های فرضیه ای و استدلال ها می تواند تفکر انتقادی و ضریب هوشی کودکان را افزایش بدهد. متاسفانه چنین دروسی حتی جزو دروس رایج دوران دبیرستان هم نیستند چه برسد به دروس دوره راهنمایی و ابتدایی!
در واقع اوضاع حتی بدتر از این هم است. رسانه ها و شبکه های اجتماعی مختلف چیزهایی به کودکان ما یاد می دهند که باعث کور شدن ذهن آنها می شود. تاثیری که رسانه ها روی کاهش هوش و عملکرد ذهنی کودکان دارند قابل چشم پوشی نیست.
هوش فضایی (Spatial intelligence)
مهارت های فضایی برای موفقیت در زمینه های مختلف از فیزیک و مهندسی گرفته تا معماری و هنرهای تجسمی ضروری و حیاتی هستند. عملکرد فرزند شما در زمینه های مرتبط با هوش فضایی یک بخش ارثی دارد؛ اما کاملا واضح است که تجربیات آموزشی و اکتسابی نیز می تواند تاثیر زیادی روی افزایش هوش فضایی کودکان داشته باشد.
انتخاب آزاد
بچه ها وقتی می توانند کاری که باید انجام بدهند را انتخاب کنند، انگیزه بیشتری از خودشان نشان می دهند و عملکرد بهتری هم خواهند داشت. البته این موضوع برای همه بچه ها صدق نمی کند. تحقیق انجام شده روی کودکان انگلیسی-آمریکایی و آسیایی- آمریکایی نشان داد در حالی که کودکان انگلیسی-آمریکایی ترجیح می دادند خودشان وظایفی که باید انجام بدهند را انتخاب کنند، بچه های آسیایی- آمریکایی وقتی کارهایشان از توسط افراد معتبر یا همتایان مورد اعتمادشان انتخاب می شد انگیزه بیشتری برای انجام آنها نشان می دادند.
در نتیجه می توان گفت هیچ کدام از رویکردهای مرتبط با یادگیری به یک اندازه برای همه متناسب نیست. بعضی از بچه ها وقتی معلمشان به آنها حق انتخاب می دهد پیشرفت بهتر و بیشتری دارند، در حالیکه برای بقیه این روش را استرس زا و نگران کننده است.
اسباب بازی ها و بازی هایی که مهارت های شناختی را تقویت می کنند
با اینکه شواهد نشان می دهد بازی های ویدئویی اکشن می تواند مهارت های فضایی کودکان را افزایش بدهد و حتی ممکن است به کودکانی که دچار نارساخوانی هستند کمک کند تا بهتر و بیشتر یاد بگیرند، ولی مهمترین و موثرترین اسباب بازی ها و بازی های رشدی همان اسباب بازی های قدیمی هستند.
حتما بخوانید: چه چیزی نوزاد را خوشگل می کند؟ (10 غذا و 5 ترفند)
به عنوان مثال، تحقیقات نشان می دهد که بازی با اسباب بازی باعث افزایش مهارت های فضایی، ریاضی، حل مسئله و مهارت کلامی کودکان می شود. از جمله بازی های موثر و مفید برای کودکان می توان به خانه سازی با بلوک های ساختنی، پازل و جورچین و بسیاری از اسباب بازی های بی خطر قدیمی اشاره کرد.
راه هایی برای تقویت هوش کودکان (پس از تولد)
اگر نشانه های اولیه ی باهوش بودن را در فرزندتان کشف کرده اید، باید وارد عمل شوید و تمام تلاش خود را بکنید تا به او کمک کنید از همه استعدادها و توانایی های خود به بهترین نحو استفاده کند.
در اینجا نکاتی وجود دارد که به تقویت هوش کودکان در حال رشد کمک می کند:
- هر زمان که فرزندتان نشانه های هوش و ذکاوت را از خود نشان داد، او را با تشویق کردن، تحسین کردن یا در آغوش گرفتن تشویق نمایید.
- به همان روشی که با کودکان بزرگتر و بزرگسالان حرف می زنید، با فرزندتان هم صحبت کنید و برای او کتاب بخوانید. این به کودک کمک می کند تا مهارت های ارتباطی خود را تقویت کند.
- چیزهایی که توجه فرزندتان را به خود جلب می کند، برای او خریداری کنید و او را در محیطی خلاق پرورش دهید تا بتواند بخوبی تمرکز کند.
- کودک را تشویق کنید که برخی کارها را خودش انجام دهد. به عنوان مثال اسباب بازی ها را در جاهایی قرار دهید که فرزندتان به آنها دسترسی داشته باشد و او را تشویق کنید که آنها را نزد شما بیاورد.
- اگر کودک کنجکاوی دارید که سوالات هم معقول و هم غیر معقول می پرسد، سعی کنید تا جاییکه می توانید به او پاسخ دهید. اگر فرزندتان آنقدر بزرگ شده است که می تواند بخواند، می توانید او را تشویق کنید تا با مطالعه کتاب یا تحقیق در اینترنت پاسخ ها را پیدا کند.
- علاوه بر این فراموش نکنید که کودک برای تقویت مهارت های خود، به تغذیه ی خوب نیاز دارد. بنابراین اطمینان حاصل کنید که رژیم غذایی فرزندتان، حاوی مواد مغذی و مفید است.
زبان یعنی آینده! اپلیکیشن آموزش زبان چرب زبان برای کودکان ایران کاملا رایگانه! همین الان دانلودش کن کلی وقت گذاشتیم فقط واسه کمک به ساخت آینده بهتر واسه فرزندان ایران عزیز!
