فرقی نمی کند چند ساله باشیم، در هر سن و سالی که باشیم خواب برای سلامت جسم و روح همه ما بسیار ضروری و مهم است. اما اگر فرزندمان نخوابد یا بدخواب باشد چه؟ این همان چیزیست که ما امروز در این مطلب به بررسی اش می پردازیم. با ما همراه باشید تا یاد بگیرید که بی خوابی در دوران کودکی چیست، چرا این اتفاق رخ می دهد، بی خوابی روی سلامتی روح کودکان چه تاثیری دارد و چطور می توان به کودک کمک کرد تا خواب بهتر و راحتتری داشته باشد.
بی خوابی دوران کودکی چیست؟
بی خوابی دوران کودکی (childhood insomnia) که به آن مقاومت قبل از خواب هم گفته می شود اتفاق خیلی جدی و مهمیست که برای کودکان رخ می دهد. با اینکه وقتی اسم بی خوابی وسط می آید ذهن اکثر ما به سمت بزرگسالان می رود؛ اما حقیقت این است که مشکلات خواب در کودکان هم وجود دارد و اصلا چیز غیر طبیعی و غیر معمولی نیست.
بی خوابی دوران کودکی با مشکلاتی مثل سخت به رختخواب رفتن، مشکل در به خواب رفتن یا خوابیدن بروز می کند. علاوه بر این ممکن است کودکتان از رفتن به رختخواب خودداری کند، نسبت به زمان خواب معترض و عصبانی باشد، بعد از اینکه چراغ را خاموش کردید مرتب از شما بخواهد باز هم برایش داستان بخواهید، به بهانه ای مثل درخواست آب شما را به اتاقش بکشاند، نتواند به اندازه کافی بخوابد، زیاد بیدار بماند و خواب خوب و با کیفیتی نداشته باشد.
اگر احساس می کنید کودکتان دچار مشکلات خواب شده باید به مشاور مراجعه کنید. مشکلات خواب می توانند نشانه ای از مشکلات پزشکی یا روانپزشکی باشند. گاهی اوقات نیز اختلالاتی مثل افسردگی، اختلالات اضطرابی، PTSD (اختلال اضطراب پس از سانحه)، ADHD (اختلال بیش فعالی- کمبود توجه) و سایر اختلالات باعث بی خوابی در کودکان می شوند. مهم است که دلیل این بی خوابیها را پیدا کرده و تحت نظر پزشک آن را درمان کنید.
اگر کودکتان کابوس می بیند و نمی تواند بخوابد باید بدانید این اتفاق برای خیلی از بچه ها می افتد. خبر خوب اینجاست که کابوسهای شبانه با اینکه خیلی ناراحت کننده هستند و باعث نگرانی پدر و مادرها می شوند، اما ربطی به اختلالات روانی کودکان ندارند.
حتما بخوانید: ۱۰ تا از بهترین قصه های کودکانه برای خواب
بی خوابی دوران کودکی می تواند در هر سنی از نوزادی گرفته تا نوجوانی شروع شود. در برخی موارد هم بی خوابی دوران کودکی به بی خوابی در بزرگسالی تبدیل می شود.
حالا سوال اینجاست که چرا خوب خوابیدن مهم است و بی خوابی دوران کودکی چه تاثیری روی سلامتی جسمی و روانی کودکان می گذارد؟ اول از همه باید بدانید که خواب خوب و به اندازه برای همه افراد در هر سنی که باشند مهم و حیاتیست. در ثانی تحقیقات نشان می دهد که اختلالات خواب روی رشد فیزیکی، شناختی، عاطفی و اجتماعی کودک تاثیر منفی می گذارند.
مرکز کنترل و پیشگیری از بیماریهای ایالات متحده آمریکا (CDC) اعلام کرده که از هر 3 نفر 1 نفر در این کشور به اندازه کافی (7 ساعت) نمی خوابد و این اتفاق باعث بدخلق شدن فرد و عدم بازدهی مناسب او در محیط کارش می شود. علاوه بر این، کم خوابی شما را در معرض ابتلا به بیماریهای جدی و خطرناکی مثل چاقی، بیماری عروق کرونر قلب و دیابت قرار می دهد.
بی خوابی و کم خوابی در کودکان روی موارد زیر اثر منفی می گذارد:
- توجه، هوشیاری و زمان واکنش: بی خوابی نه تنها روی توانایی تمرکز کودک شما اثر منفی می گذارد، بلکه دقت و کارایی او را هم کاهش می دهد.
- عملکرد اجرایی: بی خوابی روی عملکرد اجرایی کودک یعنی مدیریت زمان، تصمیم گیری، سازماندهی، قضاوت و کنترل تکانه ها تاثیر مخربی دارد. البته این موارد تنها چند مورد از اثرات منفی بی خوابی روی عملکرد اجرایی کودک است.
- حافظه: بی خوابی حافظه و به ویژه حافظه کاری کلامی او را تحت تاثیر خودش قرار می دهد.
- عملکرد تحصیلی: افت تحصیلی، نمرات پایین و کاهش انگیزه برای درس خواندن از جمله اثرات منفی بی خوابی روی عملکرد تحصیلی بچه هاست.
- کنترل احساسات: کودکانی که به اندازه کافی نمی خوابند در کنترل احساسات منفی و مثبتشان به مشکل برمیخورند. علاوه بر این، معمولا این بچه ها بیشتر دچار بدخلقی، تحریک پذیری، افسردگی، اضطراب و عصبانیت می شوند.
- رفتار: خواب کم و ناکافی احتمال بروز رفتارهایی مثل بیش فعالی، تمایل برای انجام رفتارهای مخاطره آمیز، پرخاشگری و سرکشی را افزایش می دهد.
بعضی ها میگن موثر بوده: ۳ دعای عالی رفع بی خوابی یا کم خوابی کودک
همه این موارد طبق تحقیقات و مطالعات محققان به دست آمده اند. بررسیها نشان می دهد خواب کم خطر کند شدن زمان واکنش، تحریک پذیری، اضطراب و فشار خون بالا را هم بیشتر می کند. برای داشتن یک زندگی سالم و طولانی لازم است که حتما خواب کافی و خوبی داشته باشید. البته مساله فقط خواب کافی نیست، همه کودکان و بزرگسالان باید برنامه خواب منظمی داشته و به آن پایبند باشند. مشکلات خواب کودکان روی کل خانواده اثر منفی می گذارد و همه را درگیر معضلات بزرگ و کوچک می کند.
در ادامه به بررسی علل و عوامل بی خوابی کودکان می پردازیم و در نهایت هم توصیه هایی برای خواب بهتر کودکان ارائه می کنیم.
چه عواملی باعث بی خوابی دوران کودکی می شود؟
محرکهای بالقوه زیادی وجود دارد که می توانند باعث بی خوابی در کودکان شوند. برخی از آنها شامل موارد زیر می شوند:
- اضطراب جدایی- این اتفاق زمانی رخ می دهد که کودک متوجه می شود باید به تنهایی بخوابد.
- عدم وجود برنامه منظم خواب یا بردن ناگهانی کودک به اتاق خواب مخصوصا وقتی به یک کار سرگرم کننده مشغول است.
- بیدار ماندن خواهر و برادر بزرگتر و انجام دادن کاری که بچه کوچک هم دلش می خواهد در آن سهیم باشد.
- فرار کردن از کابوسهای شبانه
- خستگی بیش از حد
- تلویزیون نگاه کردن قبل از خواب یا استفاده از سایر وسایل الکترونیکی مثل موبایل، تبلت و غیره.
- دست و پنجه نرم کردن و مقابله برای کنترل احساسات و تکانه ها
علاوه بر این، برخی دلایل فیزیکی مانند موارد زیر هم می توانند باعث بی خوابی کودک شوند:
- مصرف برخی داروها مثل داروهای درمان ADHD (اختلال بیش فعالی- کم توجهی)
- مصرف غذاها و نوشیدنیهای محرک مثل نوشابه های گازدار، شکلات و حتی برخی از غلات که حاوی کافئین هستند.
- برخی بیماریها مثل آسم، آلرژی یا اگزما.
این را هم باید در نظر داشت که همه گیری ویروس کرونا (COVID-19) هم می تواند یکی از عوامل بی خوابی کودکان باشد، چون روی سلامت روح و روان بچه ها تاثیر منفی گذاشته است.
حتما بخوانید: شربت یا داروی خواب آور کودکان را استفاده کنیم یا نه؟
در یکی از تحقیقات انجام شده روی کودکان 2 تا 12 ساله مشخص شد که 80 درصد از آنها در معرض خطر ابتلا به اضطراب و افسردگی قرار داشتند. علاوه بر این، بچه هایی که در خانواده های پر استرس و تنش زندگی می کنند هم در مقایسه با سایر کودکان با مشکلات جسمی و روحی بیشتری مواجه می شوند. در واقع عوامل استرس زا محرک دیگری برای بی خوابی دوران کودکی است.
کودکان چقدر باید بخوابند؟
خیلی مهم است که کودک به اندازه کافی بخوابد. مشکلات خواب در رشد فیزیکی، شناختی، عاطفی و اجتماعی کودک اختلال ایجاد می کنند. هر کودکی بسته به سن و سالش به ساعت خواب متفاوتی نیاز دارد که در ادامه به آنها اشاره می کنیم:
- نوزادان 4 تا 12 ماه – 12 تا 16 ساعت (شامل چرت زدن هم می شود)
- کودکان نوپا ۱ تا ۲ سال – ۱۱ تا ۱۴ ساعت (شامل چرت زدن هم می شود)
- کودکان 3 تا 5 ساله – 10 تا 13 ساعت (شامل چرت زدن هم می شود)
- کودکان 6 تا 12 ساله – 9 تا 12 ساعت
- نوجوانان 13 تا 18 سال – 8 تا 10 ساعت
5 نکته تخصصی برای کمک به خواب بهتر کودک
مهمترین چیزی که به کودک شما کمک می کند خواب بهتری داشته باشد رعایت بهداشت خواب است. بهداشت خواب یعنی داشتن یک برنامه منظم خواب و سر ساعت به رختخواب رفتن. این کار باعث آرام شدن بدن کودک می شود و به او کمک می کند تا با زمان خواب ارتباط برقرار کند و بفهمد که الان موقع استراحت است.
تحقیقات نشان می دهد که مشکلات خواب به خصوص در بین کودکان خردسال اغلب در رفتارهای آنها ریشه دارد. برای همین داشتن روال و برنامه منظم خواب بسیار موثر است.
در اینجا 5 نکته مفید و موثر برای ساخت یک برنامه منظم قبل از خواب برای کودک آورده شده که با بی خوابی دوران کودک مقابله می کنند:
1- حتما برای کودکتان یک زمان خواب مشخص در نظر بگیرید که هر شب – حتی آخر هفته ها- در آن ساعت به رختخواب برود.
2- ناگهان و یکدفعه کودک را به رختخواب نبرید. از مدتی قبل به او بگویید که زمان خواب نزدیک است.
3- یک روال ثابت و منظم داشته باشید؛ مثلا اول مسواک بزنید، بعد کتاب بخوانید و سپس چراغها را خاموش کنید.
4- اگر فقط بچه های بزرگترتان اجازه دارند دیرتر بخوابند، کارها و بازیهای سرگرم کننده را برای فردا بگذارید که همه بچه هایتان بتوانند در آنها شرکت کنند و نگران از دست دادنشان نباشند.
5- یادتان باشد که ایجاد یک روال منظم خواب برای کودک و کل اعضای خانواده هفته ها طول می کشد. احتمالا در ابتدا کودک عصبانیت یا مقاومت به خرج می دهد، ولی شما باید صبور باشید و واکنش بدی نشان ندهید چون ممکن است باعث افزایش استرس شود و کودکتان را بیشتر بیدار نگه دارد.
نکته کلیدی اینجاست که روال قبل از خواب باید قابل پیش بینی و سازگار باشد. اجازه ندهید کودکتان زمان خوابش را به تاخیر بیندازد و تمام تلاشتان را بکنید تا ثابت قدم باشید. این کار باعث می شود جلوی بروز رفتارهایی که مهارشان خیلی سخت است را بگیرید.
ترس کودک در خواب (12 روش ساده حل مشکل)
یادتان باشد که کوچولوی شما احتمالا در ابتدا نسبت به این برنامه خواب معترض خواهد بود. اگر با مقاومت زیادی روبرو شدید می توانید به تدریج میزان حضور خودتان در اتاق خوابش را کم کنید. این یعنی وقتی کودکتان خوابالود است او را بخوابانید و کمی صبر کنید تا وضعیتش را ببینید. اما این کار را زیاد طول ندهید، در حد یکی دو دقیقه کافیست. به جای یک نوازش طولانی مدت هم فقط به یک بوسه ساده اکتفا کنید.
اگر کودکتان نیمه شبها از خواب بیدار می شود باید نسبت به واکنشتان احتیاط کنید. توجه بیش از حد والدین به کودک موقع بیدار شدن او از خواب باعث می شود این اتفاق ادامه پیدا کند.
برای اینکه بیشتر و بهتر بدانید با مشکل بی خوابی کودکتان چطور مقابله کنید توصیه می کنیم کتاب بخوانید. کتابهای زیادی وجود دارد که می توانند به شما در این زمینه کمک کنند. نکته مهم دیگر اینکه خیلی از والدین در مورد اینکه آیا فرزندشان باید در تخت والدین بخوابد یا در رختخواب خودش سوال می پرسند. این بستگی به فرهنگ خود خانواده دارد. در بعضی فرهنگها بچه ها از همان کودکی تنها خوابیدن را یاد می گیرند اما در فرهنگهای دیگر اینطور نیست. باید ببینید چه چیزی برای شما و فرزندتان بهتر است.
چه زمانی بی خوابی دوران کودکی نگران کننده می شود؟
گاهی اوقات علیرغم داشتن یک برنامه خواب منظم و رعایت بهداشت خواب، بی خوابی دوران کودکی باز هم ادامه پیدا می کند. این اتفاق کمبود خواب کودک و خانواده را به همراه دارد که از بسیاری جهات روی رشد و رفاه آنها تاثیر منفی می گذارد. اگر کودکتان هر بار که سوار ماشین می شوید به خواب می رود یعنی او کمبود خواب دارد.
اگر متوجه شده اید دائما با حالت خستگی از خواب بیدار می شود یا برنامه روتین خواب به او کمکی نمی کند احتمالا او با یک مشکل روحی روانی اساسی دست و پنجه نرم می کند و حتما باید به روانپزشک مراجعه کنید. خوشبختانه با تشخیص به موقع و حمایت درست از کودک، فرزندتان یاد می گیرد که به یک برنامه خواب منظم و مناسب خانواده اش پایبند باشد.
حتما بخوانید: 19 علت کم خوابی کودک 2 ساله تا 6 ساله+ درمان
یادتان باشد که برای حل مشکل بدخوابی یا بی خوابی کودک باید صبر و حوصله به خرج بدهید، مطالعه کنید و در صورت نیاز به کمک حرفه ای و پزشکی حتما به پزشک مراجعه کنید. بی خوابی دوران کودکی اگر درمان نشود به بزرگسالی هم کشیده می شود و فرد را با مشکلات مختلفی روبرو می کند. پزشک می تواند به شما کمک کند تا تمرینات تنفسی موثر، مدیتیشن و مراقبه قبل از خواب و روشهای آرامبخش و مفید برای داشتن خوابی راحت را به کودکتان یاد بدهید.
زبان یعنی آینده! اپلیکیشن آموزش زبان چرب زبان برای کودکان ایران کاملا رایگانه! همین الان دانلودش کن کلی وقت گذاشتیم فقط واسه کمک به ساخت آینده بهتر واسه فرزندان ایران عزیز!
