ریفلاکس معده که به آن ریفلاکس اسید نیز گفته می شود، هنگامی اتفاق می افتد که اسید معده یا محتوایات معده به داخل مری و یا دهان برگردد. رفلاکس گاهی اوقات طبیعی است و ممکن است در نوزادان سالم، کودکان و بزرگسالان اتفاق بیفتد و علایم آن بیشتر بعد از خوردن یک وعده غذایی ظاهر شود. ریفلاکس معمولا کوتاه مدت است و علائم یا مشکلات آزار دهنده ای ایجاد نمی کند.
اصطلاح ریفلاکس معده (GERD) یا همان بازگشت اسید به مری به علائم آزار دهنده یا آسیب مری در نتیجه ریفلاکس اسید اشاره دارد. علائم GERD می تواند شامل سوزش معده، نارسایی و مشکل یا درد همراه با بلع باشد. گاهی اوقات ریفلاکس معده باعث تحریک آسم می شود و علایم آن را تشدید می کند. در موارد نادر ریفلاکس شدید و طولانی مدت می تواند منجر به باریک شدن مری (تنگی مری) یا تغییر دائمی بافت پوششی آن (مری بارت) شود.
در این مقاله با علائم، علل، تشخیص و درمان GERD در کودکان و نوجوانان آشنا می شوید. بیماری ریفلاکس معده در نوزادان و بزرگسالان نیز به طور جداگانه مورد بحث قرار گرفته است.
ریفلاکس اسید و GERD چگونه بوجود می آید؟
مواد غذایی در زمان غذا خوردن، از طریق مری به معده منتقل می شوند. همانطور که می دانید، مری لوله ای ست که دهان را به معده متصل می کند. بطور کلی دریچه پایین مری باز می شود تا غذا پایین بیاید و بسته می شود تا اسید بالا نیاید.
عضله ای به نام اسفنكتر تحتانی مری وجود دارد كه در حالت استراحت به غذا اجازه ورود به معده می دهد و در حالت انقباض، بازگشت غذا و اسید را به لوله غذایی مسدود می كند. اگر این عضله كاملا بسته نشود، جریان مایع از معده به مری باز می گردد و به این ترتیب ریفلاکس بوجود می آید.
این وضعیت ممکن است برای همه اتفاق بیفتد. ریفلاکس بیشتر پس از صرف غذا و در دوره های کوتاه مدت اتفاق می افتد بدون اینکه علائم خاصی ایجاد نماید. ریفلاکس در هنگام خواب نیز اتفاق می افتد. در این زمان فرد متوجه بروز آن نمی شود و مشکل خاصی بوجود نمی آید.
ریفلاکس اسید در بعضی از افراد با گذشت زمان باعث ایجاد علائم آزار دهنده و آسیب به مری می شود که در این حالت بعنوان بیماری GERD در نظر گرفته می شود. به طور کلی آسیب مری بیشتر زمانی رخ می دهد که اسید ریفلاکس کند یا مری قادر به پاک کردن سریع آن نباشد.
علائم GERD چیست؟
علائم ریفلاکس معده به مری به سن کودک بستگی دارد و بصورت زیر است:
کودکان پیش دبستانی: علائم GERD در کودکان پیش دبستانی می تواند شامل موارد زیر باشد:
- استفراغ یا احساس اسید معده یا غذا در گلو و دهان
- در موارد نادر ممکن است خس خس سینه یا سرفه خشک (شب ها یا بعد از غذا خوردن) به ویژه در کودکان مبتلا به آسم وجود داشته باشد
- بی علاقگی به غذا خوردن، امتناع از خوردن غذا، ترجیح مایعات و پرهیز از مصرف غذاهای جامد (به دلیل درد در زمان خوردن غذا)
- وزن گیری ضعیف
کودکان بزرگتر و بزرگسالان: شایع ترین علائم GERD در کودکان بزرگتر و بزرگسالان علاوه بر بسیاری از علائم ذکر شده در بالا، ممکن است با نشانه های زیر نیز همراه باشد:
- چشیدن اسید معده
- داشتن حالت تهوع
- هالیتوز (بوی بد دهان)
- درد یا سوزش در قسمت میانی ال فوقانی قفسه سینه (سوزش سر دل)
- مشکل، ناراحتی یا درد همراه با بلع
- بیدار شدن در شب همراه با حالت تهوع یا درد شکم
- آسیب به دندان (فرسایش دندان ها)
کودکانی و خردسالانی که قادر به صحبت کردن نیستند (یا در بیان و توصیف احساسات خود مشکل دارند)، ممکن است هنگام احساس سوزش معده بر سینه خود ضربه بزنند یا رفتارها و حرکات غیر منتظره ای از خود بروز دهند. بنابراین ممکن است تغییر در رفتارهای کودک به دلیل ابتلا به GERD یا دلایل دیگر باشد. درد معمولاً بعد از غذا خوردن اتفاق می افتد، ممکن است کودک را از خواب بیدار کند و در زمان استرس یا دراز کشیدن، تشدید شود. این درد می تواند از چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد.
یبوست نیز می تواند برخی از علائم GERD مانند ناراحتی معده، سوزش معده و حالت تهوع را در تمام گروه های سنی ایجاد کند. در برخی از کودکان، درمان یبوست می تواند این علائم را تسکین دهد.
تشخیص GERD چگونه صورت می گیرد؟
اگر فرزندتان مکررا علایم GERD را از خود بروز می دهد، قبل از مصرف هر گونه دارو یا استفاده از روش درمانی، ابتدا با پزشک مشورت کنید. علایم ریفلاکس دلایل مختلفی دارد و تشخیص علت آن قبل از شروع مصرف دارو، بسیار مهم است.
پزشک ممکن است برای کودکانی که به ریفلاکس اسید معده به مری مبتلا هستند اما هیچ عارضه مرتبطی ندارند، تغییر سبک زندگی یا درمان دارویی را قبل از انجام آزمایشات توصیه کند (درمان های دارویی ریفلاکس را می توانید در بخش انتهایی این مطلب مشاهده کنید).
اگر کودک شما عوارض مربوط به ریفلاکس دارد یا به بیماری های دیگری مبتلا است (به عنوان مثال آسم، ذات الریه، وزن گیری ضعیف، درد مداوم یا استفراغ، درد یا مشکل در بلع)، از آزمایشات تشخیصی استفاده می شود. نوع آزمایش به سن کودک و علائم آن بستگی دارد. در این قسمت شرح مختصری از آزمایشات رایج آورده شده است:
1- بلع باریم
باریم ماده ای است که با اشعه ایکس به راحتی دیده می شود. به این ترتیب تست باریوم نوعی آمایش تصویر برداری است که با استفاده از باریم و اشعه ی ایکس، تصویری از دستگاه گوارش مشخص می شود. بعد از بلعیدن مایع، باریم پوشش مری را می پوشاند و رادیولوژیست قادر به دیدن شکل و ساختار دهان، مری و معده و همچنین نحوه ی بلع خواهد بود.
بلع باریم ممکن است برای نوزادان و کودکانی که استفراغ شدید دارند یا در بلع غذا مشکل دارند، توصیه شود. بلع باریم معمولاً برای تشخیص ریفلاکس در کودکان انجام نمی شود اما در عوض برای تشخیص ناهنجاری های ساختاری مانند پیچ خوردگی روده یا پولیپ یا باریک شدن، استفاده می شود. این آزمایش می تواند برای ارزیابی علل استفراغ و همچنین درد یا مشکل در بلع نیز مفید باشد.
2- آندوسکوپی فوقانی
آندوسکوپی فوقانی آزمایشی است که ممکن است برای کودکانی که از غذا خوردن امتناع می کنند و با مشکلاتی مانند استفراغ، درد یا مشکل در بلع مواجه هستند، توصیه شود.
متخصص گوارش پس از آرام شدن کودک، آزمایش را معمولاً در بیمارستان انجام می دهد. پزشک یک لوله کوچک و انعطاف پذیر را از دهان به مری و معده منتقل می کند. این لوله دارای لامپ بوده و یک دوربین کوچک به آن متصل است. پزشک می تواند صدمات دستگاه گوارش را ببیند و با استفاده از آندوسکوپ، نمونه های بافتی کوچکی بردارد. این آزمایش دردناک نیست اگرچه برخی از کودکان ممکن است به طور موقت گلو درد را تجربه کنند. از این روش برای درمان بیماری هایی که بر مری، شکم و روده کوچک اثر می گذارند، استفاده می شود.
3- آزمایش PH مری
یک آزمایش سرپایی برای اندازه گیری میزان ریفلاکس معده است و برای اندازه گیری pH یا مقدار اسید جاری شده که در طول یک دوره 24 ساعته از معده به مری وارد می شود، می باشد. این تست برای تشخیص GERD و یا به منظور شناسایی علت علائم آن انجام می گیرد. این آزمایشات معمولاً مختص کودکانی است که مشکل آنها پس از آندوسکوپی یا آزمایشات پزشکی، همچنان نامشخص است. همچنین ممکن است برای کودکانی که علیرغم درمان، همچنان علائم ریفلاکس دارند مفید باشند.
در این تست یک پروب کوچک از طریق سوراخ بینی وارد قسمت انتهایی مری می شود. پروب به یک واحد کوچک (یا مانیتور) در کمربند و یا روی شانه وصل می شود. این لوله صدمه ای به کودک نمی زند اما می تواند پشت گلو را تحریک کند و برخی از کودکان ممکن است سعی کنند آن را بیرون بیاورند.
در طول 24 ساعتی که این لوله در جای خود قرار دارد، شما باید یک لیست از علائم کودک خود تهیه کنید. پزشک این لیست و نتایج آزمایش را بررسی می کند تا بفهمد که رفلاکس چقدر اتفاق می افتد، بازگشت اسید به معده چقدر طول می کشد و اینکه آیا بین علائم و ریفلاکس اسیدی یا غیر اسیدی رابطه ای وجود دارد یا خیر.
برخی از کودکان به ویژه کودکانی که به اوتیسم مبتلا هستند (و GERD در آنها شایع است) قادر به نگه داشتن لوله نیستند. برای این کودکان از دستگاه های بی سیم استفاده می شوند که پزشک بجای قرار دادن یک لوله 24 ساعته در بینی، یک کپسول یکبار مصرف را با استفاده از یک آندوسکوپ در مری قرار می دهد.
کپسول به صورت بی سیم به یک گیرنده پوشیده در اطراف کمر برای انتقال اطلاعات وصل می شود. پس از آن با لمس یک دکمه روی مانیتور، اطلاعاتی مانند ظهور علایم و زمان غذا خوردن و دراز کشیدن ثبت می شود و سپس داده های مربوط به pH موجود در مری، قابل تجزیه و تحلیل خواهند بود. این کپسول پس از 48 ساعت از طریق مدفوع دفع می شود.
روش های درمان GERD چگونه است؟
چندین گزینه درمانی برای کودکان مبتلا به GERD در دسترس است. بهترین روش درمان به سن کودک، نوع و شدت علائم و نحوه واکنش کودک به درمان بستگی دارد.
1- تغییر در سبک زندگی
تغییر در سبک زندگی معمولاً برای بزرگسالان مبتلا به GERD توصیه می شود. برخی از این تغییرات شامل بالاتر قرار دادن سر در زمان خوابیدن، اجتناب از قرار گرفتن در معرض دود تنباکو و کاهش وزن می باشد. این تغییرات ممکن است برای بعضی از کودکان (اما نه همه) که علائم خفیف ریفلاکس معده دارند، مفید باشد.
تغییر در سبک زندگی تنها روش درمان کودکانی که علائم متوسط یا شدید ریفلاکس دارند، نیست. قبل از شروع هرگونه درمان با پزشک کودک خود تماس بگیرید. تغییر در سبک زندگی می تواند شامل موارد زیر باشد:
- پرهیز از مصرف برخی مواد غذایی: برخی غذاها از جمله کافئین، شکلات و نعناع، می توانند عضله دریچه مانند مری را شل کنند و موجب ایجاد یا تشدید ریفلاکس اسید معده به مری شود. غذاها و نوشیدنی های اسیدی از جمله نوشابه، آب پرتقال و غذاهای پرادویه نیز ممکن است علائم بیشتری ایجاد کنند. غذاهایی که چربی زیادی دارند مانند پیتزا و سیب زمینی سرخ کرده، ممکن است ریفلاکس را افزایش دهند زیرا فرآیند تخلیه معده را کند می کنند. اگر به نظر می رسد که این غذاها باعث ایجاد علائم ریفلاکس یا تشدید آن می شود، باید از مصرف آنها اجتناب شود.
- بالاتر بردن موقعیت سر در زمان خوابیدن: بعضی از کودکان فقط دو تا سه ساعت بعد از غذا خوردن دل درد دارند اما بعضی دیگر شب ها با سوزش معده از خواب بیدار می شوند. بالا بردن موقعیت سر ممکن است به کاهش دل درد شبانه کمک کند. با این کار سر و شانه ها بالاتر از معده قرار می گیرند و از بازگشت اسید معده به مری جلوگیری می شود.
برای اینکار می توانید چند تخته ی چوبی زیر پایه های بالایی تخت قرار دهید چون استفاده از بالش اضافی مفید نیست. اینکار می تواند باعث خم شدن غیر طبیعی بدن شود و فشار بر معده افزایش پیدا کند و در نهایت ریفلاکس اسید را بدتر کند.
- کاهش وزن: کاهش وزن در کودکانی که دارای اضافه وزن زیادی هستند ممکن است به کاهش ریفلاکس کمک کند. اگر نگران وزن فرزندتان هستید، در مورد کاهش وزن با پزشک یا مشاور تغذیه مشورت کنید.
- اجتناب از قرار گرفتن در معرض دود دخانیات: سیگار کشیدن یا قرار گرفتن در اطراف دود تنباکو، ریفلاکس را از چند طریق تشدید می کند. اولا میزان بزاق دهان و گلو را کاهش می دهد و همین امر می تواند ریفلاکس اسید را بدتر کند زیرا بزاق، به خنثی سازی اسید کمک می کند. دوما دود تنباکو موجب تحریک سرفه می شود که نتیجه ی آن، ریفلاکس مکرر اسید در مری است. در نهایت نیکوتین فشار دریچه پایین مری را کاهش می دهد و اجازه می دهد اسید بیشتری به مری وارد شود.
به همین دلایل ترک سیگار یا دوری از دود سیگار در محیط های مختلف، می تواند علائم ریفلاکس خفیف را کاهش دهد و یا آن را از بین ببرد. علاوه بر این، همانطور که اطلاع دارید ترک سیگار، مزایای بسیار زیاد دیگری هم برای سلامتی دارد. به همین دلیل توصیه می شود که والدین و نوجوانانی که سیگار می کشند را به ترک سیگار ترغیب کنید.
- اجتناب از دراز کشیدن بعد از خوردن غذا: دراز کشیدن با شکم پر ممکن است خطر ریفلاکس اسید را افزایش دهد. نخوردن غذا حداقل دو تا سه ساعت قبل از خواب، ممکن است به کاهش علائم کمک کند.
- جویدن آدامس: آدامس می تواند میزان بزاق را افزایش دهد و همین امر می تواند به خنثی سازی اسید معده که وارد مری می شود، کمک کند. با این حال جویدن آدامس برای کودکانی که کمتر از چهار سال دارند، توصیه نمی شود.
2- مصرف دارو
داروهای مختلفی برای درمان علائم GERD موجود است. قبل از شروع درمان دارویی، باید با پزشک یا متخصص اطفال کودک صحبت کنید. داروهای تجویز شده توسط پزشک، معمولاً برای یک دوره آزمایشی (دو تا چهار هفته) تجویز می شود تا میزان اثربخشی دارو مشخص شود. بعد از دوره آزمایشی:
- در صورت بهبود علائم ریفلاکس، کودک شما می تواند به مصرف دارو ادامه دهد. کودکانی که تنها دچار سوزش معده می شوند، گاهی اوقات پس از یک یا دو ماه می توانند درمان را متوقف کنند. در صورتیکه مری آسیب دیده باشد، ممکن است برای مدت زمان طولانی تری به درمان دارویی نیاز باشد.
- اگر علائم بهبود نیافت یا بدتر شد (در صورتیکه دوره ی آزمایشی انجام نشده باشد)، پزشک کودک شما ممکن است داروی دیگری را تجویز کند یا آزمایشات تشخیصی بیشتری را توصیه کند (به روش های “تشخیص GERD” در بالا مراجعه کنید).
مهار کننده های پمپ پروتون: مهار کننده های پمپ پروتون (PPI) دسته ای از داروها هستند که مقدار اسید معده را کاهش می دهند و به تسکین علایم ریفلاکس کمک می کنند. PPI نسبت به سایر داروها تاثیر بیشتری در کاهش ترشح اسید، تسکین علائم و بهبود مری دارند. برخی از PPI ها بدون نسخه پزشک در دسترس هستند اگرچه ممکن است دوزهای بالاتر نیاز به تجویز پزشک داشته باشند.
داروهای رایج در کودکان عبارتنداز:
- اسموپرازول (نام تجاری Nexium)
- لانسوپرازول (نام تجاری Prevacid، بدون نسخه در دسترس است)
- امپرازول (نام تجاری Prilosec، بدون نسخه در دسترس است)
- پنتوپرازول (نام تجاری Protonix)
- رابپرازول (نام تجاری Aciphex)
PPI معمولاً بصورت خوراکی (به شکل قرص، کپسول یا شربت)، به میزان یک بار در روز مصرف می شود و در صورت نیاز ممکن است در مدت طولانی مورد استفاده قرار گیرد. برخی از داروها (مانند لانسوپرازول) به صورت قرص حل شدنی نیز در دسترس هستند. برای بیشترین تاثیر دارو بهتر است آن را بصورت ناشتا (30 دقیقه قبل از صبحانه)، میل کنید. اگر علائم کودک شما پس از دو تا چهار هفته مصرف داروهای مهار کننده پمپ پروتون بهبود نیافت، ممکن است نیاز به انجام دیگر آزمایشات تشخیصی باشد.
آنتاگونیست های گیرنده هیستامین: آنتاگونیست های هیستامین باعث کاهش تولید اسید در معده می شوند. این داروها در تسکین سوزش معده موثرتر از آنتی اسیدها هستند و اثرات آنها برای مدت طولانی تری ادامه دارد. با این حال معمولاً برای درمان علائم شدید، مزمن یا مکرر کافی نیستند.
نمونه هایی از آنتاگونیست های هیستامین موجود شامل سایمتیدین (نام تجاری Tagamet)، فاموتیدین (نام تجاری Pepcid) و نیازاتیدین (نام تجاری Axid) می باشد.
اگر کودک شما داروهای مسدود کننده هیستامین مصرف می کند اما بهتر نمی شود، ممکن است پزشک مصرف داروهای مهار کننده های پمپ پروتون (PPI) را تجویز کند. مسدود کننده های هیستامین معمولاً برای درمان طولانی مدت GERD توصیه نمی شوند زیرا با گذشت زمان، تاثیر اولیه ی خود را از دست می دهند. اگر علائم کودک گذرا و گاه به گاه باشد، در صورت لزوم می توانید از مسدود کننده های هیستامین استفاده کنید.
آنتی اسیدها: آنتی اسیدها (با نام تجاری Tums و Maalox) برای تسکین کوتاه مدت علائم ریفلاکس معده و مری در بزرگسالان استفاده می شود. با این حال آنتی اسیدها پس از هر دوز فقط برای مدت کوتاهی اثر دارند و بنابراین برای درمان مداوم کاملا موثر نیستند.
مصرف داروهای آنتی اسید، برای نوزادان یا کودکان خردسال توصیه نمی شود. کودکان و نوجوانان مدرسه ای نیز تنها با تأیید پزشک، می توانند در صورت نیاز از داروهای ضد اسید استفاده کنند. آنتی اسیدها برای درمان طولانی مدت در کودکان در هر رده ی سنی توصیه نمی شوند زیرا مانند دیگر داروها موثر نیستند.
داروهای گیاهی و داروهای جایگزین: گاهی اوقات از داروهای گیاهی مختلف از جمله بابونه ، نارون لغزان، شیرین بیان دگلیسریزینه شده (DGL) و ریشه زنجبیل، برای درمان ریفلاکس یا سایر مشکلات دستگاه گوارش استفاده می شود. اطلاعات محدودی در مورد میزان تاثیر یا بی خطر بودن این داروهای گیاهی موجود است.
3- جراحی
جراحی معمولاً برای کودکان سالم مبتلا به GERD ضروری نیست. جراحی ممکن است برای کودکانی که شرایط خاص دارند، عوارض جدی دارند و علایم آنها با داروها قابل کنترل نیست، گزینه ی مناسبی باشد.
چه موقع لازم است به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر فرزند شما یکی از موارد زیر را دارد با پزشک یا پرستار کودک تماس بگیرید:
- استفراغ مکرر، خصوصاً اگر استفراغ خونی باشد یا موجب کاهش وزن کودک شود
- سوزش معده یا درد مکرر در قسمت میانی تا فوقانی قفسه سینه یا گلو
- درد یا مشکل در بلع (به عنوان مثال احساس وجود غذا در گلو یا گیر کردن غذا در قفسه سینه)
- مشکلات تنفسی جدید مانند خس خس سینه، سرفه مزمن یا گرفتگی صدا
- پنومونی مکرر (عفونت های ریوی)
حرف آخر…
اگر کودک علایم ریفلاکس اسید را بیش از دو بار در هفته تجربه می کند و به ابتلای او به ریفلاکس معده – مری (GERD) مشکوک شده اید، بهترین راه مراجعه به پزشک است. پزشک می تواند با کمک آزمایشات تشخیصی، ابتلا به این بیماری را تشخیص دهد و با توجه به شدت علایم و سن کودک، درمان مناسبی را در پیش بگیرد.
این بیماری معمولا خطرناک نیست و در بیشتر افراد، عوارض جدی ایجاد نمی کند. شما می توانید با اصلاح سبک زندگی (که در این مطلب به آنها اشاره شد) و عادات غذایی سالم، شدت علایم این بیماری را به حداقل برسانید و به درمان آن کمک کنید.
زبان یعنی آینده! اپلیکیشن آموزش زبان چرب زبان برای کودکان ایران کاملا رایگانه! همین الان دانلودش کن کلی وقت گذاشتیم فقط واسه کمک به ساخت آینده بهتر واسه فرزندان ایران عزیز!
سلام آقای دکتر وقت شما بخیر ، کودک ۴ساله ی من علائم های رفلاکس معده را بعلاوه یبوست شدید دارد ، به مدت پنج ماه یا شش ماه یکبار علائم ها تشدید پیدا میکند و استفراغ های شدید بعد از خوردن و یا آشامیدن دارد که سه الی پنج روز ادامه پیدا میکند ، هر دکتری میبرم بیماری کودکم تشخیص داده نمیشود. توروخدا راهنمایی ام کنید
سلام اقای دکتر
فرزند ما پنج سال و نیم سن دارد و شب ها در خواب به سرفه می افتند و گاهی تا یکی دو ساعت طول می کشد تا مجددا به خواب برود . دکتر برایش نل پازا ۲۰ میلی گرمی تجویز نموده اما
هیچ تاثیری در بهبودی او نداشته است لطفاً راهنمایی بفرمایید .
با تشکر فراوان