مهارت های ارتباطی تأثیر بسزایی در رشد شخصیت کودک و موفقیت او در آینده دارد. کودکانی که مهارت های ارتباطی ضعیفی دارند، گوشه گیر و منزوی می شوند و ممکن است با آسیب های روانی روبرو شوند. مطالعات روانشناسی نشان می دهد که والدین، خانواده و مربیان در سال های اولیه کودکی، نقش بسزایی در تقویت مهارت های ارتباطی کودک دارند. بنابراین مشارکت والدین برای تقویت این مهارت در فرزندانشان ضروری است.
در این مطلب بازی ها و روش های سرگرم کننده ای برای تقویت مهارت های ارتباطی کودکان آورده شده است. اما قبل از آن بهتر است در مورد اهمیت تقویت مهارت های ارتباطی کودکان، اصول آن و نکاتی برای بهبود این مهارت را یاد بگیرید.
اهمیت مهارت های ارتباطی برای کودکان
تقویت مهارت های ارتباطی کودکان به اندازه ی تقویت این مهارت در بزرگسالان اهمیت دارد. داشتن این مهارت برای کودکان به دلایل زیر بسیار مهم است:
زبان یعنی آینده! اپلیکیشن آموزش زبان چرب زبان برای کودکان ایران کاملا رایگانه! همین الان دانلودش کن کلی وقت گذاشتیم فقط واسه کمک به ساخت آینده بهتر واسه فرزندان ایران عزیز!
- به کودک کمک می کند تا ایده ها، احساسات و افکار خود را به وضوح بیان کند.
- موجب بهبود درک و یادگیری کودکان می شود. این یک دستاورد مهم برای فرزند شما محسوب می شود چون به کمک آن می تواند در مکان هایی که یادگیری و تبادل معنی دار اطلاعات بسیار مهم است، پیشرفت کند.
- تبادل اطلاعات با دیگران را تسهیل می کند. این مزیت برای توسعه مهارت های بین فردی ضروری است.
- مهارت های اجتماعی فرزند شما را تقویت می کند. تسلط بر مهارت های ارتباطی اجتماعی برای ایجاد روابط قوی شخصی و حرفه ای مهم است.
- اعتماد به نفس و عزت نفس کودک را افزایش می دهد.
- به کودک کمک می کند تا سبک ارتباطی منحصر بفردی را در خود پرورش دهد و در آینده از آن استفاده کند.
- داشتن مهارت های ارتباطی خوب پس از مستقل شدن کودک و ورود او به عرصه ی رقابت، مورد نیاز است.
مهمترین اصول مهارت های ارتباطی کودکان
اولین قدم برای تقویت مهارت های ارتباطی کودکان، آموزش اصول اولیه ی این مهارت به آنها است. مهمترین اصولی که باید به فرزندتان یاد دهید عبارتنداز:
1- با دیگران مودبانه صحبت کنید. به فرزندتان یاد دهید که با رعایت ادب و احترام، مکالمه را آغاز کند. برای اینکار قبل از شروع مکالمه با دیگران، ابتدا سلام و احوال پرسی کند. به او بگویید که با یک لبخند گرم و لحن مودبانه می تواند توجه مثبت دیگران را به خود جلب کند. به عنوان مثال به کودک یاد دهید که هنگام آمدن میهمان لبخند بزند و بگوید: “سلام، خوب هستید؟” یا به هر طریق دیگری از آنها خوشامد گویی کند.
2- با شنونده تماس چشمی برقرار کنید. این نشان دهنده احترام و علاقه کودک به مکالمه است. برای فرزندتان توضیح دهید که نگاه کردن به اطراف یا خمیازه کشیدن در حین مکالمه، نشان دهنده بی علاقگی و بد اخلاقی است.
3- واضح صحبت کنید و شفاف باشید. این گزینه برای برقراری ارتباط موثر کاملا ضروری است. به کودک یاد دهید که واضح صحبت کردن علاوه بر راحتی شنونده، نشان می دهد که گوینده در مورد آنچه که صحبت می کند اطمینان دارد. برای یادگیری این مهارت، با فرزند خود تمرین کنید تا با شما و سایر اعضای خانواده صحبت کند.
4- دلسوز باشید و تفاوت ها را بپذیرید. درک دیگران و همدردی کردن با آنها، یکی از اصول مهم تقویت مهارت های ارتباطی است. این به کودک کمک می کند تا بفهمد که هر فرد متفاوت است و دیدگاه های متفاوتی دارد. پذیرش این تفاوت ها می تواند به توسعه مهارت های ارتباطی او کمک کند.
5- هرگز صحبت کودک را قطع نکنید. گوش ندادن کودک به حرف های دیگران و قطع کردن صحبت آنها، موجب تضعیف مهارت های ارتباطی او می شود. کودک را از اهمیت گوش دادن آگاه کنید و با او تمرین کنید.
6- بشنوید و پاسخ مناسب بدهید. گوش دادن به حرف های دیگران به جمع آوری اطلاعات کمک می کند و دادن پاسخ مناسب نشان می دهد که شما اطلاعات را بخوبی درک کرده اید. بنابراین به فرزندتان یاد دهید برای اینکه بتواند پاسخ مناسبی به حرف های دیگران بدهد، ابتدا باید شنونده ی خوبی باشد.
7- مکالمه را تکمیل کنید. تمام مکالمات چه رسمی و چه غیر رسمی، باید به پایان برسند. به فرزند خود بیاموزید که هرگز مکالمه ای را بدون رسیدن به انتهای آن ترک نکند چون انجام این کار نشان دهنده علاقه و احترام او به مکالمه است. با استفاده از نشانه های زیر می توانید بفهمید که مکالمه به پایان رسیده است:
- گفتن جملاتی مانند “بسیار خوب، آیا حرف دیگری دارید؟” یا “از صحبت با شما خوشحال شدم”، می تواند نشان دهنده پایان گفتگو باشد.
- به نشانه های غیر کلامی اتمام مکالمه مانند نگاه کردن به موبایل یا ساعت، پرت شدن حواس، جمع آوری وسایل، ایستادن از روی صندلی و غیره توجه کنید.
موارد فوق، اصول مهم مهارت های ارتباطی هستند و می توان با تلاش مداوم به آنها دست یافت.
نکاتی برای تقویت مهارت های ارتباطی کودکان
شما به عنوان والدین می توانید از روش های مختلف به فرزندتان کمک کنید تا مهارت های ارتباطی خود را تقویت کند. استفاده از این نکات مفید می تواند به طور موثری به توسعه مهارت های ارتباطی کودکان کمک نماید.
1- کودک خود را به صحبت کردن تشویق کنید. با انجام اینکار به فرزندتان کمک کنید تا احساسات، افکار و ایده های خود را به اشتراک بگذارد. محیطی را فراهم کنید تا کودک با شما احساس نزدیکی کند و یک ارتباط قوی والد و فرزندی میان تان شکل بگیرد.
2- به حرف های فرزند خود گوش دهید، او را درک کنید و به احساساتش پاسخ دهید. احساساتی مانند خشم، خجالت، ناراحتی و ترس کودک را دقیقا مانند احساسات خوب او پاسخ دهید. وقتی فرزندتان صحبت می کند، با او ارتباط چشمی برقرار کنید. حتی اگر کودک صداهای بی مفهومی تولید می کند، سعی کنید حرف های او را حدس بزنید و گفت و گو را پیش ببرید.
3- از قطع کردن صحبت های کودک بپرهیزید. اگر دائما وسط حرف کودک بپرید و صحبت های او را قطع کنید، او نیز همین کار را تکرار می کند. بنابراین اگر می خواهید فرزندتان شونده ی صبوری باشد، ابتدا خودتان باید شنونده صبوری باشید.
4- از دید کودک به مسائل نگاه کنید. هیچگاه فرزندتان را بی دلیل مورد قضاوت و سرزنش قرار ندهید زیرا ممکن است مسائلی وجود داشته باشد که برای شما بی اهمیت به نظر برسد اما برای فرزندتان یک مشکل جدی باشد.
5- از انتقاد بیش از حد دست بردارید. هیچگاه سعی نکنید همه ی مشکلات ارتباطی را یک شبه اصلاح کنید.
6- روی زبان بدن و لحن حرف های کودک تمرکز کنید. این برای کمک به درک حرف هایی که زده نمی شود، بسیار مهم است. کودکان ممکن است در مورد مسائل و مشکلات شان بخصوص مواردی که آنها را شرمنده می کند، پنهان کاری کنند.
7- از فرزندتان حمایت کنید و پشتیبان او باشید. سعی کنید برای حل مشکلات فرزندتان به او کمک کنید. برای اینکار می توانید از مثال ها و داستان های مناسبی استفاده نمایید.
تعامل با کودکان می تواند به آنها در غلبه بر مسائل اجتماعی و ارتباطی کمک کند. این به آنها کمک می کند ارزش مکالمه سازنده را درک کنند. با این حال اگر فکر می کنید که فرزندتان مهارت های ارتباطی ضعیفی دارد و از راه های فوق نمی توانید به او کمک کنید، بهترین راه این است که از یک متخصص کمک بگیرید.
دلایل ضعیف بودن مهارت های ارتباطی کودکان چیست؟
ضعیف بودن مهارت های ارتباطی کودکان ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد اما مهمترین آنها عبارتند از:
1- نداشتن الگو و راهنما: کودکان برای یادگیری و تمرین مهارت های ارتباطی موثر، به کمک نیاز دارند. کودکان خردسال بیشتر چیزها را با تقلید از همسالان و خانواده خود یاد می گیرند. بنابراین اگر می خواهید مهارت های ارتباطی فرزندتان را تقویت کنید، الگوی خوبی باشید و در یادگیری این هنر به او کمک کنید. بهترین راه برای تقویت مهارت های زبانی یا سخنوری، تعامل منظم و دائم با دیگران است. بنابراین به طور مکرر تعاملات مثبتی با فرزند خود برقرار کنید. فراموش نکنید که کودکان آینه ی رفتار والدین خود هستند بنابراین برقراری ارتباط موثر بسیار مهم است.
2- افزایش زمان استفاده از صفحه نمایش: کودکان در گروه سنی 8 تا 18 سال، تقریبا هفت ساعت در روز را به استفاده از موبایل، تبلت، لب تاب و… اختصاص می دهند. کارشناسان معتقدند که این امر یکی از دلایل ضعیف شدن مهارت های ارتباطی کودکان می باشد.
3- اختلالات ارتباطی: ابتلا به اختلالات ارتباطی مانند اختلال زبانی، تکلم و یا اختلال ارتباط اجتماعی می تواند یکی از دلایل ضعیف شدن مهارت های ارتباطی کودکان باشد. این مشکلات ممکن است تکاملی یا جسمی باشند. در این موارد بهترین راه مراجعه به یک متخصص است تا بتواند ریشه ی مشکل را شناسایی کند و درمان را بر اساس آن پیش بگیرد.
مشکلات شنوایی، لکنت زبان و مشکل در تکلم از دیگر دلایلی ست که می تواند بر مهارت های ارتباطی کودک تأثیر بگذارد. در چنین مواردی، مشاوره و راهنمایی حرفه ای مورد نیاز است.
بازی ها و فعالیت هایی برای تقویت مهارت های ارتباطی کودکان
بازی های تقویت کننده ی مهارت های ارتباطی کودکان، با هدف توسعه مهارت های موثر کلامی، غیر کلامی و بصری انجام می شود. تمرین منظم این بازی ها می تواند به فرزند شما کمک کند تا مهارت های ارتباطی خود را تقویت نماید. در این قسمت بازی های مهیج و سرگرم کننده ای آورده شده است که با کمک آن می توانید به توسعه ی این مهارت ها در فرزندتان کمک کنید.
1- بازی رساندن پیام
رساندن پیام یک بازی گروهی سرگرم کننده است که می تواند به تقویت مهارت گوش دادن در کودکان کمک کند. این بازی را می توان با یک گروه هفت تا هشت نفره انجام داد. نحوه ی انجام این بازی به اینصورت است:
- همه ی بچه ها بصورت یک دایره کنار هم می نشینند تا پیام را در گوش نفر بعدی نجوا کنند.
- با شروع بازی، یک جمله بصورت آرام در گوش نفر اول گفته می شود.
- نفر اول باید همان پیام را در گوش فردی که در کنار او نشسته است بگوید.
- انتقال پیام به همین صورت از یک فرد به فرد دیگر ادامه پیدا می کند تا به نفر آخر برسد.
- هنگامی که پیام به آخرین بازیکن رسید، از او بخواهید آن را با صدای بلند بگوید.
بهتر است ابتدا بازی را با یک جمله ساده شروع کنید و هنگامی که کودکان بخوبی با روند بازی آشنا شدند، از جملات پیچیده تری استفاده کنید.
2- نشان دادن جهت ها
این یک فعالیت خوب برای تقویت مهارت های ارتباطی غیرکلامی کودکان است. این بازی به کودک می فهماند که تنها زمانی می تواند به مقصد برسد که مهارت های ارتباطی قوی و درستی داشته باشد. نحوه ی انجام این بازی به اینصورت است:
- از فرزندتان بخواهید که مسیر رسیدن به یک مرکز خرید یا مغازه را روی کاغذ بکشد یا یادداشت کند.
- سپس با فرزندتان از روی جهت های مشخص شده حرکت کنید تا محل مورد نظر خود برسید.
- در راه، به فرزند خود کمک کنید تا بفهمد چگونه می تواند جهت ها را بهتر نشان دهد. به عنوان مثال می توانید او را در علامت گذاری نشانه ها راهنمایی کنید تا به راحتی راه را پیدا کند یا مفاهیمی مانند چپ یا راست، چهار راه، چراغ قرمز و… را به او یاد دهید. همچنین به فرزندتان بگویید که در صورت گم شدن می تواند از دیگران سوال کند و مسیر را پیدا کند.
3- ببین و بگو
این فعالیت سرگرم کننده می تواند به تقویت مهارت های ارتباطی و کلامی فرزندتان کمک کند. نحوه ی انجام این بازی به اینصورت است که شما باید یک شیء یا یک موضوع تصادفی به کودک خود بدهید و از او بخواهید که پنج تا شش خط در مورد آن صحبت کند.
این شیء می تواند هر چیزی مانند لباس مورد علاقه او، یک اسباب بازی، میوه، کتاب یا هر چیز دیگری باشد. کودک با صحبت کردن در مورد موضوع، احساسات و افکار خود را بیان می کند و همین امر اعتماد به نفس او را افزایش می دهد و دامنه ی واژگان و قدرت بیان را تقویت می کند. این فعالیت به تمرین تلفظ صحیح کلمات نیز کمک می نماید.
۱۰ مهارت مهم زندگی که باید قبل از ۱۰ سالگی به کودک تان بیاموزید!
4- قصه گویی با استفاده از تصاویر
کودکان عاشق گوش دادن به داستان هستند و اکنون نوبت آنها است که داستانی را روایت کنند. قصه گویی با تصاویر، یک فعالیت جالب است که در آن کودک باید براساس تصاویر و عکس هایی که در اختیار او قرار می دهید، داستانی را روایت کند.
این فعالیت به کودک کمک می کند تا تصاویر را پردازش کند و سپس از آنها برای صحبت کردن استفاده کند. برای انجام این کار کودک باید تصاویر را به ترتیب مورد نظر خود بچیند. اگر انجام اینکار برای او سخت است، تصاویر را بصورت جداگانه در اختیارش قرار دهید و از او بخواهید جزئیات عکس را بگوید. انجام این فعالیت به کودک شما کمک می کند تا مهارت های ارتباطی خلاقانه خود را توسعه دهد.
5- ارائه
این بازی درست مانند ارائه با پاورپوینت است و برای کودکان مدرسه ای مناسب است. از فرزند خود بخواهید در مورد موضوعی یک پاورپوینت یا ارائه واضح روی کاغذ آماده کند. ابتدا فرزندتان را تشویق کنید که اینکار را در جمع خانواده انجام دهد و بتدریج از او بخواهید که در حضور افراد بیشتری صحبت کند.
می توانید چندین ایده مانند بازیافت، صرفه جویی در مصرف آب، کنترل آلودگی، مضرات استفاده از کیسه های پلاستیکی و غیره را به کودک پیشنهاد دهید و از او بخواهید یکی را از میان آنها انتخاب کند. برای انجام این بازی با کودکان کوچکتر، می توانید آنها را به خواندن شعر مورد علاقه یا یک داستان تشویق کنید.
6- صحب کردن بدون آمادگی قبلی
صحب کردن بدون آمادگی قبلی یا بداهه گویی، یک روش ایده آل برای تقویت مهارت های ارتباطی و کلامی کودکان است. برای انجام این بازی چندین موضوع را روی کاغذهای جداگانه بنویسید و تا بزنید. از کودک بخواهید بصورت تصادفی یکی از کاغذها را بردارد و دو تا سه دقیقه در مورد آن صحبت کند.
این بازی می تواند موجب استقلال فکری و بیان واضح نظرات کودک شود و به او کمک کند تا ارتباطات شفاهی خود را تقویت نماید. برای پیچیده تر کردن بازی می توانید برای صحبت کردن، محدودیت زمانی تعیین کنید. به طور کلی این فعالیت می تواند به عنوان یک ابزار موثر برای توسعه زبان مورد استفاده قرار بگیرد.
7- کارت های احساسی
این بازی می تواند از راه های مختلفی به توسعه مهارت های ارتباطی و احساسی کودکان کمک کند. همچنین به کودک کمک می کند تا توانایی های ارتباطی خود را با استفاده از حالات چهره تنظیم کند.
برای انجام این بازی، چند تکه کاغذ بردارید و موضوعات مختلفی روی آن ها بنویسید. موضوعات باید آسان و مختص سن کودک باشند. این موضوعات می توانند در مورد هر چیز مانند گم کردن جامدادی، شکسته شدن اسباب بازی مورد علاقه، منتظر ماندن برای اتوبوس مدرسه یا بی اجازه دست زدن به وسایل دیگران باشد. کودک باید بدون حرف زدن، نظر خود را در مورد موضوعات مختلف تنها با حالات چهره نشان دهد.
پس از آن از کودک بخواهید که دلیل حالت چهره ی خود را در مورد موضوع توضیح دهد. این به کودک کمک می کند تا احساسات خود را در مورد یک موقعیت خاص به صورت کلامی بیان کنند. اگر فکر میکنید که فرزندتان نمی تواند احساسات مختلف را تشخیص دهد، بهتر است به یک روانپزشک یا روانشناس اطفال مراجعه کنید.
8- حدس بزن
برای انجام این بازی ابتدا همه ی کودکان بصورت یک دایره کنار هم می نشینند. یکی از بچه ها که به اصطلاح متفکر نامیده می شود، باید وسط دایره بنشیند. کودک متفکر، با پرسیدن این سوال که “من به چه چیزی فکر می کنم؟” بازی را آغاز می کند. این می تواند هر چیزی مثل یک شخص، شیء، مکان، گیاه، غذا یا یک شغل باشد. دیگر کودکان باید با پرسیدن سوالات بفهمند که متفکر به چیزی فکر می کند. متفکر می تواند فقط با گفتن “بله” یا “خیر” به سوالات پاسخ دهد. اگر کسی نتواند پاسخ را حدس بزند، متفکر برنده بازی خواهد شد.
9- تشخیص شیء
این بازی یک راه سرگرم کننده برای تقویت مهارت درک و تفسیر کودکان است. برای انجام این بازی به چهار تا پنج کودک نیاز است. روند بازی به اینصورت است که ابتدا چشم یکی از بچه ها بسته می شود و کودکان دیگر با مشورت هم یک شیء را انتخاب می کنند.
سپس همه ی بچه ها (بجز کسی که چشم های او بسته است)، به نوبت یکی از ویژگی های شیء مورد نظر را شرح می دهند. کودکی که چشم های او بسته است باید با توجه به ویژگی ها، نام شیء را حدس بزند. در صورت نیاز کودک چشم بسته می تواند با پرسیدن سوالات، سرنخ های بیشتر بدست آورد.
10- چالش خصوصیات اشیاء
این فعالیت فوق العاده لذت بخش، در عین سرگرم کردن کودک، مهارت های ارتباطی او را هنگام گردش در سوپر مارکت (یا هر مکان دیگری) تقویت می کند. برای انجام این بازی یک شیء را بردارید و از فرزند خود بخواهید سه مورد از خصوصیات آن را بگوید. به عنوان مثال اگر یک بطری آب را انتخاب می کنید، کودک می تواند بگوید این یک بطری پلاستیکی، شفاف با درب آبی است. این فعالیت یک راه خوب برای توسعه ی دایره ی واژگان کودک است که بخش مهمی از تقویت ارتباطات کلامی او محسوب می شود.
روابط اجتماعی در کودکان چیست؟ ۷ مهارت که حتما باید آموزش ببینند!
نتیجه گیری
شما می توانید مهارت های ارتباطی فرزندتان را از طریق راهکارها و بازی های مختلفی که در این مطلب به آنها اشاره شد، تقویت نمایید. به عنوان والد می توانید دست فرزندتان را بگیرید و به او کمک کنید تا با تمرین مداوم مهارت های بین فردی خود را بهبود ببخشد. انجام بازی ها و فعالیت های ارتباطی، به کودک اصول اولیه ارتباط را آموزش می دهد. در صورت مشاهده هر گونه مشکل در رشد فکری و جسمی کودک، حتما به یک متخصص مراجعه نمایید.
