سیستم قضایی ایران به عنوان مرجع عام تظلم‌خواهی، اصولا به کلیه موضوعات، اختلافات و دعاوی که مردم با آن مواجه می‌شوند رسیدگی کرده و حل اختلاف می‌نماید. لیکن برای آنکه رسیدگی منصفانه‌تری وجود داشته باشد، تقسیم‌بندی انواع دعاوی طبیعی به نظر می‌رسد.
مهمترین این تقسیم‌بندی‌ها، انواع دعاوی را به حقوقی و کیفری مجزا می‌سازد که نه تنها در ماهیت بلکه در آداب رسیدگی نیز با هم تفاوت دارند. در این نوشته قصد داریم که به نقطه آغازین رسیدگی به انواع اختلافات، یعنی تقدیم دادخواست در دعاوی حقوقی و ارائه شکواییه در دعاوی کیفری بپردازیم.
تقسیم‌بندی سیستم قضایی به حقوقی و کیفری
شکواییه به برگه درخواستی گفته می‌شود که برای رسیدگی به یک جرم توسط قربانی به مرجع رسیدگی تقدیم می‌شود، حال آن که دادخواست را در اختلافاتی که مشمول یک جرم نباشند به مرجع قضایی ارائه می‌نماییم.
اما چرا این تقسیم‌بندی انواع دعاوی را از نخستین گام‌های آن یعنی از زمان اعلام درخواست رسیدگی به مرجع قضایی شاهد هستیم؟
مقالات بنیاد وکلا اینگونه پاسخ می‌دهند: در زمانی که جمعیت کشور کم و تعداد دعاوی و پرونده‌های قضایی به نسبت قابل توجهی کمتر از حال حاضر بود، امکان عملی برای رسیدگی به انواع اختلافات در یک مرجع قضایی وجود داشت. اما همانطور که با افزایش تعداد پرونده‌های قضایی، ضرورت ایجاد شعبات بیشتر برای دادگاه‌ها و نیز احداث شعب در شهرستان‌های مختلف احساس شد، رسیدگی متمرکز پرونده‌ها در یک مرجع نیز توانمندی خود را از دست داد.
همچنین باید در نظر داشته باشیم که روابط امروز و اختلافاتی که در حال حاضر ایجاد می‌گردد، به سادگی اختلافات در سده‌های گذشته نیست. به عبارت دیگر نه تنها توسعه فناوری و ایجاد و معرفی انواع تکنولوژی‌های جدید، شکل روابط و در نتیجه اختلافات منتج را پیچیده ساخت، بلکه رسیدگی به این اختلافات نیز نیازمند اشخاصی شد که تخصص و دانش مربوطه را دارا بوده و تمرکز ایشان بر انواع مشخصی از دعاوی و اختلافات باشد.
اما مهمترین تقسیم‌بندی که برای انواع اختلافات میتوان در نظر گرفت، تقسیم آن‌ها به دعاوی حقوقی و جرایم کیفری است. هر کدام از موارد یاد شده نه تنها آیین دادرسی منحصر به فرد خود را دارد، بلکه مراجع قضایی اختصاصی و نیز نحوه طرح شکایت و پیگیری شکایت متفاوتی را نیز دنبال می‌کنند.
دلیل تقسیم‌بندی دعاوی به حقوقی و کیفری را میتوان در تفاوت ماهیتی آن‌ها جستجو کرد. به عبارت دیگر هر چند تقسیم مراجع به انواع متعدد و مختلف دشوار می‌نمود، اما اعلام یک دسته‌بندی کلان و پیروی از آن، بسیاری از در هم تنیدگی‌ها را مرتفع می‌نمود.
در تفاوت دعاوی حقوقی از دعاوی کیفری باید بگوییم که دعاوی حقوقی به انواع اختلافاتی گفته می‌شود که موضوع آن‌ها می‌تواند منتج از یک قرارداد باشد و یا از اتفاقاتی که بدون قرارداد حادث شده است پیروی کند. توضیح آن که در هر قراردادی طرفین یک یا چندین تعهد اصلی و فرعی را به عهده می‌گیرند که نه تنها باید از عهده اجرای آن‌ها برآیند، بلکه کیفیت اجرا و زمان اجرای تعهد نیز برای طرف مقابل مطلوبیت دارد.
پس هر دعوا و اختلافی که از محل این قرارداد ایجاد شود، یا خسارتی که به دلیل عدم اجرای بندهای قراردادی به هر یک از طرفین وارد شود، یک دعوای حقوقی را تشکیل می‌دهد که در دادگاه‌های حقوقی قابل رسیدگی خواهد بود.
اما دعاوی حقوقی که منتج از قرارداد نباشد را هم داریم. این گروه از دعاوی اتفاقاتی را شامل می‌شوند که پایه و اساس قراردادی ندارند، اما یا خسارتی به یکی از طرفین وارد شده است، یا حقی از یکی از طرفین زایل شده است. همچنین کلیه خساراتی که به اموال و دارایی‌های اشخاص وارد شود را نیز میتوان در این گروه تقسیم‌بندی نمود.
در مقابل دعاوی حقوقی دعاوی کیفری قرار دارند، دعاوی کیفری به مواردی گفته می‌شود که از محل اقدامات و اعمال انجام شده و یا حتی به دلیل ترک انجام یک مسئولیت، جرمی واقع شده باشد.
در دعاوی کیفری نیز ممکن است که خسارتی به قربانی وارد شده باشد و یا به اموال وی آسیبی رسیده باشد، اما تفاوت در آن است که در دعاوی کیفری لزوما با یک جرم مواجه هستیم. با توجه به اینکه انواع جرایم در قانون مجازات اسلامی و برخی از قوانین تخصصی دیگر همچون قانون مبارزه با مواد مخدر پیش‌بینی شده‌اند، شناسایی دعاوی کیفری از دعاوی حقوقی ساده‌تر خواهد بود.
در نظر داشته باشیم که هیچ رفتاری را هر چقدر هم که آسیب‌زا باشد و منجر به ورود خسارت به اشخاص گردد، نمی‌توان به عنوان یک رفتار مجرمانه در نظر گرفت. مگر آن که در یکی از قوانین به عنوان جرم شناسایی شده باشد.
نقاط مشترک و تفاوت‌های رسیدگی حقوقی و رسیدگی کیفری
همانطور که پیش از این نیز بیان شد در یک تقسیم‌بندی کلی، انواع مراجع قضایی و به تبع آن انواع اختلافات را به حقوقی و کیفری تقسیم می‌کنیم. دلیل این تقسیم‌بندی را میتوان به تفاوت ماهیتی انواع دعاوی و اختلافات نسبت داد، اما دامنه تقسیم‌بندی از نخستین گام یعنی شروع به رسیدگی تا نحوه رسیدگی و صدور رای ادامه پیدا می‌کند.
شروع رسیدگی در اختلافات حقوقی با تقدیم دادخواست و شروع رسیدگی در دعاوی کیفری با ارائه شکواییه انجام می‌گیرد، اما تفاوت دو سیستم حقوقی و قضایی فراتر از نقطه شروع آن است. در ادامه ضمن بررسی تفاوت‌ها و شباهت‌های دادخواست و شکواییه، به مهمترین تفاوت‌های اختلافات حقوقی و کیفری نیز می‌پردازیم.
تفاوت در نحوه شروع رسیدگی به اختلافات در دعاوی حقوقی و کیفری
همانطور که در دعاوی حقوقی یا با مبنای قراردادی مواجه هستیم یا مبنای اختلاف غیرقراردادی است اما در هر حال اختلاف مشمول تعریف مجرمانه نیست. حال آن که در دعاوی کیفری، لزوما آنچه که اتفاق افتاده است به عنوان یک رفتار مجرمانه معرفی شده است و این تفاوت در نوع دعوای خود را با برگه‌ای تقدیم می‌نماییم و مرجع قضایی را که مخاطب قرار می‌دهیم به رسمیت می‌شناسیم.
در دعاوی حقوقی، باید یکی از دادگاه‌های عمومی و حقوقی را که صلاحیت کافی و لازم برای رسیدگی به اختلاف ما را دارا باشند مخاطب قرار دهیم. اما نامه و درخواستی که به این مرجع حقوقی تقدیم می‌کنیم، به عنوان دادخواست شناخته می‌شود.
در تقدیم دادخواست باید نکات متعددی را در نظر داشته باشیم که در ادامه معرفی می‌شوند.
- دادخواست حتما و لزوما باید در برگه‌های متحد الشکلی که به عنوان دادخواست توسط مراجع قضایی چاپ می‌شوند نوشته شود. پس نمی‌توانیم درخواست رسیدگی خود را بر هر برگه‌ای که تمایل داریم بنویسیم، بلکه باید حتما از برگه دادخواست استفاده نماییم.
- دادخواست حتما باید به زبان فارسی نوشته شده باشد. در واقع با توجه به اینکه زبان رسمی کشور فارسی است، صرف نظر از آن که در کدام استان و شهر از ایران قصد تقدیم دادخواست خود را داریم، ناگزیر هستیم که درخواست خود را به زبان فارسی بنویسیم و الا اصلا به درخواست ما رسیدگی نخواهد شد.
- بندهای مختلفی که در یک دادخواست وجود دارد را باید تا حد امکان پر کنیم، بیشتر این بخش‌ها حتما باید پر شوند اما برخی از آن‌ها را الزامی به تکمیل نداریم. از جمله مواردی که لزومی به تکمیل آن‌ها نداریم، معرفی کامل طرف دعوا است. برای مثال چنانچه شماره ملی، یا محل اقامت طرف دعوای خود را نمی‌شناسیم دادخواست ناقص اعلام نخواهد شد، اما حتما باید نام و نام خانوادگی طرف دعوا را قید نماییم.
بندهایی که قطعا باید در یک دادخواست پر کنیم، اولا مشخصات هویتی خود ما است. حتما باید نام، نام خانوادگی، کد ملی و محل اقامت خود را در دادخواست قید نماییم.
ضرورتا باید در دادخواست خود قید کنیم که چه خواسته‌ای از دادگاه رسیدگی‌کننده داریم. در خصوص خواسته دعوا، باید بدانید که دادگاه رسیدگی‌کننده اولا الزام قانونی دارد که حتما به خواسته شما رسیدگی کرده و رای مناسب نسبت به آن صادر نماید، و ثانیا منع قانونی دارد که جز در خصوص خواسته شما رسیدگی کرده و صدور رای نماید.
پس چنانچه خواسته شما الزام خوانده دعوا به اجرای یک تعهد قراردادی باشد و نیز خساراتی که از تعلل وی به شما وارد شده باشد را نیز بخواهید، لزوما باید هم الزام به اجرای تعهد و هم جبران خسارات را در دادخواست قید نمایید. پس چنانچه تنها الزام به اجرای تعهد را قید نموده باشید، دادگاه هیچگاه به موضوع خسارات ورود نخواهد کرد و نیز رای در این خصوص صادر نخواهد شد.
- ادله و اسنادی که در اختیار دارید را حتما باید در دادخواست خود اشاره کنید. البته که باید تصویر مدارک را نیز ضمیمه دادخواست به مرجع قضایی ارائه نمایید. در نظر داشته باشید که رسیدگی در چارچوب ادله و اسناد ابرازی شما انجام خواهد شد و ارائه مدارک جدید می‌تواند با دشواری همراه باشد.
- شرح ماجرا که در واقع توضیح کوتاهی از آنچه که اتفاق افتاده است که شما را به تشکیل پرونده قضایی و تقدیم دادخواست رسانده است و نیز خواسته‌ای که از مرجع قضایی دارید نیز باید در دادخواست خود قید نمایید. در شرح ماوقع، حتما مختصر اما مفید بنویسید. مهمترین نکات را قید کنید اما تلاش کنید که دادخواست بیش از یک صفحه به طول نیانجامد.
- در نهایت دادخواست لزوما باید امضا شده و تاریخ در آن قید گردد. امضای دادخواست به این معناست که شما آنچه که در دادخواست قید کرده‌اید و خواسته‌ای که از مرجع رسیدگی دارید را به رسمیت می‌شناسید، پس حتما باید دادخواست خود را امضا نمایید.
آنچه که بیان شد عناصر و بخش‌های یک دادخواست حقوقی بود که برای ایجاد پرونده حقوقی و رسیدگی به یک اختلاف حقوقی باید به دادگاه صالح تقدیم گردد. اما همانطور که اشاره کردیم، چنانچه شما قربانی یک جرم واقع شده باشید و قصد شناسایی مجرم، مجازات مرتکب و حتی جبران خساراتی که به واسطه وقوع جرم به شما وارد شده است را داشته باشید، ناگزیر هستید که شکواییه تنظیم و تقدیم نمایید.
تنظیم شکواییه با تنظیم دادخواست تفاوت‌های قابل توجهی دارد، به نحوی که در تنظیم شکواییه باید نکات ذیل را در نظر داشته باشیم:
- شکواییه را میتوان به هر طریقی اعم از کتبی یا شفاهی و یا نوشته شده بر روی برگه‌های شکواییه به مرجع مربوطه تقدیم نمود. در نظر داشته باشید که شکواییه یعنی اعلام وقوع یک جرم. معمولا این فرآیند از طریق اطلاع به پلیس 110 و یا حضور در یکی از پاسگاه‌های پلیس شروع می‌شود. پس لزومی ندارد که شکواییه شما حتما در برگه خاصی نوشته شده باشد، بلکه اعلام جرم خود را می‌توانید از طریق این مراجع و یا حتی مراجعه مستقیم به دادسرا صورت دهید.
- در اعلام جرم و تقدیم شکواییه، برخلاف تقدیم دادخواست، ضرورتی ندارد که مجرم یا مرتکب جرم را بشناسید و معرفی نمایید. در واقع در رسیدگی‌های حقوقی، تنها طرفی که به عنوان خوانده در دادخواست معرفی کرده‌اید به دادگاه احضار می‌شود و چنانچه طرف دعوای خود را اشتباه معرفی کرده باشید، رسیدگی متوقف شده و یا خاتمه خواهد یافت.
اما در رسیدگی کیفری که به واسطه تقدیم شکواییه آغاز می‌گردد، شما هیچ الزامی به معرفی مرتکب یا متهم ندارید. بلکه می‌توانید با اعلام جرم واقع شده، درخواست تحقیقات و شناسایی متهم را نمایید که در این صورت واحد تحقیقات متهم را شناسایی خواهد نمود.
حتی اگر شخصی را به عنوان متهم معرفی کرده باشید اما در حین تحقیقات مشخص شود که نامبرده بی‌گناه بوده و شخص دیگری مرتکب جرم است، مرجع رسیدگی کننده راسا متهم را شناسایی و احضار خواهد نمود.
- در تقدیم شکواییه همچون دادخواست حتما باید به زبان فارسی نوشته و صحبت نمایید. پس زبان در هر دو برگه‌های یاد شده ضرورتا فارسی است.
- شکواییه را نیز حتما باید امضا نموده و یا با اثر انگشت محتوای آن را تایید نمایید.
- در تقدیم شکواییه کافی است که شرحی از ماوقع را قید نمایید و ضرورتی ندارد که نوع جرم واقع شده یا نوع مجازاتی که از مرجع قضایی مطالبه دارید را ذکر کنید. در واقع شناسایی نوع جرم و تعیین مجازات، وظیفه و اختیار مرجع قضایی است.
- در تقدیم شکواییه نیز همچون تقدیم دادخواست باید خود را معرفی کرده و نیز اقامتگاه و روش ارتباطی با خود را قید نمایید.
همانگونه که در بندهای ذکر شده و توضیحات ارائه شده به دست می‌آید، هر دو شکواییه و دادخواست نقطه آغازین برای رسیدگی‌های قضایی هستند. اما در تنظیم هر کدام از آن‌ها، با توجه به اینکه هدف از دادخواست رسیدگی حقوقی و هدف از شکواییه رسیدگی کیفری و تعیین مجرم و مجازات وی است، نکات مشترک و نیز تفاوت‌های چشمگیری وجود دارد.
زبان یعنی آینده! اپلیکیشن آموزش زبان چرب زبان برای کودکان ایران کاملا رایگانه! همین الان دانلودش کن کلی وقت گذاشتیم فقط واسه کمک به ساخت آینده بهتر واسه فرزندان ایران عزیز!
