اختلال گفتاری وضعیتی است که در آن فرد در ایجاد یا تولید صداهای مورد نیاز برای برقراری ارتباط با دیگران دچار مشکل می شود. این اختلال می تواند درک گفتار را بخصوص در کودکان دشوار کند. در این مطلب با انواع اختلالات تکلم آشنا می شوید و ترفندهای تقویت گفتار کودکان و بزرگسالان در خانه را می آموزید.
گفتار درمانی چیست؟
گفتار درمانی فرایندی است که افراد را قادر می سازد در حد توان خود با دیگران ارتباط برقرار کنند. این تکنیک در واقع نوعی ارزیابی و درمان مشکلات ارتباطی و اختلالات گفتاری است که توسط آسیب شناسان گفتار و زبان انجام می شود. آسیب شناس گفتار و زبان معمولاً تحت عنوان درمانگر گفتار و زبان نیز شناخته می شوند.
نقش گفتار درمانگران چیست؟
گفتاردرمانگران ماهیت مشکل کودک را ارزیابی می کنند. سپس درمان، مشاوره و پشتیبانی را شروع می کنند. درمانگران از نزدیک با کودک، خانواده ی او و دیگر افراد مانند پزشکان، فیزیوتراپیست ها و معلمان همکاری می کنند. تمرکز یک گفتار درمانگر بر روی بهبود گفتار کودک و کار بر روی توانایی درک و بیان زبان، از جمله زبان غیر کلامی است.
تکنیک های مورد استفاده گفتار درمانی چیست؟
تکنیک هایی که درمانگران برای بهبود ارتباطات به کار می برند شامل فن بیان، فعالیت های مداخله زبان و سایر فعالیت های مبتنی بر اختلالات گفتاری یا زبانی است. بعبارت دیگر می توان گفت که درمانگر به درمان اختلالات زبانی (که بخشی از فرایندهای مغزی ست) و اختلالات گفتاری (که بخشی از عملکرد اندام های سر و صورت است) می پردازد.
بنابراین دو نوع مولفه وجود دارد:
- گفتار: هماهنگی دهان برای تولید اصواتی که کلمات و جملات را تشکیل می دهند. این کار برای بیان، تسلط و تنظیم میزان صدا انجام می شود.
- زبان: منظور از زبان، درک و بیان زبان است. این کار برای پرداختن به مسئله زبان با کمک فرم های تصویری، نوشتاری و حالات بدن و نشانه ها انجام می شود. امروزه استفاده از سیستم های ارتباطی جایگزین مانند رسانه های اجتماعی، لپ تاپ ها و آیپدها به طور فزاینده ای در پروسه ی درمان رایج شده است.
درمان زودهنگام و به موقع مشکلات تکلم، می تواند باعث بهبود ارتباطات و افزایش اعتماد به نفس کودک شود. درمان ممکن است به افراد یا یک گروه کوچک از همسالان با چالش های ارتباطی مشابه محدود شود. هدف درمانگر در هر دو مورد، ایجاد روابط دوستانه، ایجاد سرگرمی در آموزش زبان و کمک به دانش آموزان با استفاده از تعامل و انگیزه برای موفقیت در مدرسه است.
۴ تا از جدیدترین و بهترین راههای افزایش هوش کودکان زیر ۴ سال
درمانگران همچنین از تصاویر و زبان اشاره ساده برای برقراری ارتباط استفاده می کنند. روش های سرگرم کننده ای مانند استفاده از اسباب بازی ها، سوت ها و مسابقه هایی مانند “فوت کردن توپ پنبه ای” برای تقویت عضلات مربوط به گفتار انجام می شود. استفاده از نی برای نوشیدن مایعات، مسواک موزیکال و حباب ساز نیز گزینه های دیگر درمانی محسوب می شوند. در ادامه ی این مطلب ترفندهای تقویت تکلم و گفتار به طور کامل بیان شده است. اما در ابتدا بهتر است با انواع اختلالات گفتار آشنا شوید.
اختلالات شایع گفتاری
اختلالات شایع گفتاری عبارتند از:
- اختلال در تولید (اشکال در نحوه ی تولید صداها)
- اختلالات واجی
- ناروایی گفتار
- اختلالات صوت یا اختلال تشدید صدا
همانطور که در بالا هم اشاره شد، اختلالات گفتاری با اختلالات زبان در کودکان متفاوت است. اختلالات زبانی به مشکلات زیر اطلاق می شود:
- مشکل در انتقال مفهوم یا پیام ها به دیگران (اختلال زبان رسا)
- مشکل در درک پیام های ارسال شده از دیگران (اختلال زبان پذیرنده)
علل
گفتار یکی از اصلی ترین راه های برقراری ارتباط با دیگران است. این مهارت به طور طبیعی و همراه دیگر مراحل طبیعی رشد و نمو ایجاد می شود. اختلالات گفتار و زبان در کودکان پیش دبستانی شایع است.
ناروایی نوعی اختلال است که در آن فرد یک صدا، کلمه یا عبارت را تکرار می کند. لکنت زبان جدی ترین نوع اختلال ناروایی است. این اختلال ممکن است به علل زیر رخ دهد:
- ناهنجاری های ژنتیکی
- استرس عاطفی
- هرگونه ضربه به مغز یا عفونت
اختلالات صدای گفتار (یا اختلالات واجی) نیز ممکن است به دلایل زیر رخ دهد:
- مشکلات یا تغییراتی در ساختار یا شکل عضلات و استخوان هایی که برای ایجاد صداهای گفتاری استفاده می شود. این تغییرات ممکن است بدلیل شکاف کام و مشکلات دندان رخ دهد.
- آسیب به قسمت هایی از مغز یا اعصاب (مانند فلج مغزی) که نحوه همکاری عضلات برای ایجاد گفتار را کنترل می کند.
- از دست دادن شنوایی.
اختلالات صوت یا اختلال تشدید صدا نیز به دلیل مشکلات ناشی از عبور هوا از ریه ها، از طریق تارهای صوتی و سپس از طریق گلو، بینی، دهان و لب ها رخ می دهد. اختلال صوت ممکن است ناشی از موارد زیر باشد:
- بیماری رفلاکس اسید معده (GERD)
- سرطان گلو
- شکاف کام یا سایر مشکلات کام
- بیماری هایی که به اعصاب پشتیبان کننده عضلات تارهای صوتی آسیب می رساند
- ضایعات غیر سرطانی (مثل پولیپ، ندول، کیست، گرانولوما، پاپیلوم یا زخم) در تارهای صوتی
- استفاده بیش از حد از تارهای صوتی بدلیل جیغ زدن، صاف کردن مداوم گلو یا آواز خواندن
- از دست دادن شنوایی
علائم ناروایی گفتار
لکنت زبان متداول ترین نوع ناروایی است.
برخی علائم ناروایی می تواند شامل موارد زیر باشد:
- تکرار مکرر اصوات، کلمات یا قسمت هایی از کلمات یا عبارات بعد از ۴ سالگی
- قطع صداها یا کلمات اضافی
- طولانی تر کردن کلمات
- مکث در حین ادای جملات یا کلمات
- کشیده گویی آهنگین و میان پرانی صدا
- ناامیدی از برقراری ارتباط با دیگران
- تکان دادن سر هنگام صحبت کردن
- چشمک زدن در حین صحبت کردن
- خجالت کشیدن از صحبت کردن
اختلال در تولید
کودکان مبتلا به این اختلال در تولید آواهای گفتار (واج) یا استفاده ی صحیح از آنها مشکل دارند. برخی علایم آن عبارتنداز:
- برخی از صداها (مانند “ر”، “ل” یا “س”) ممکن است به طور مداوم حذف شوند یا تغییر کنند
- خطاهای رخ داده در گفتار، ممکن است درک افراد از مکالمه را سخت کند (فقط اعضای خانواده ممکن است بتوانند صحبت کودک را درک کنند).
اختلال واجی
در این اختلال کودک از برخی یا تمام اصوات گفتاری، برای شکل گیری کلمات مطابق سن خود استفاده نمی کند. برخی علایم آن عبارتنداز:
- آخرین یا اولین صدای کلمات (اغلب حروف بی صدا) ممکن است کنار گذاشته شود یا تغییر کند.
- کودک ممکن است در تلفظ یک صدا در برخی کلمات مشکل داشته باشد اما در تلفظ همان صدا در کلمات دیگر مشکلی نداشته باشد
سایر اختلالات گفتاری
سایر مشکلات گفتاری عبارتند از:
- گرفتگی صدا یا خشونت صدا
- تغییرات ناگهانی صدا
- بلند یا آرام شدن تن صدا
- کم آوردن نفس در طی گفتن یک جمله
تمرین تکلم در خانه برای درمان مشکلات گفتاری، بسیار مهم است. اگر فرزند شما (یا یکی از اعضای خانوادتان) با این مشکل مواجه است، از ترفندهای ارایه شده در این قسمت استفاده کنید.
تمرینات گفتاردرمانی در خانه برای کودکان
در اینجا فعالیت های مختلفی آورده شده است که می توانید برای تقویت تکلم فرزندتان در خانه انجام دهید. تکنیک های مختلف گفتاردرمانی، تکلم و ارتباطات کودک را بهبود می بخشد. این فعالیت ها ساده و راحت هستند و به آسانی می توانید آنها را در خانه انجام دهید. بیایید نگاهی به این تمرینات بیندازیم.
۱- کودک را به مکالمه تشویق کنید
برای تشویق کودک به برقراری مکالمه، از تکنیک های زیر استفاده کنید:
- بهمراه فرزندتان جلسات منظم قصه گویی داشته باشید
- از کودک سوال های باز و جالب بپرسید
- بطور منظم با فرزندتان مکالمه داشته باشید و از او سوالاتی بپرسید که مجبور به پاسخ دادن باشد
۲- از فلش کارت ها استفاده کنید
فلش کارت ها با تمرکز بر روی صداهایی که کودک با آنها مشکل دارد، می تواند به تقویت تکلم و آموزش زبان کودک کمک کند. برای جذابیت بیشتر این تمرین، می توانید به فرزندتان جایزه دهید و خودتان نیز در تمرین کردن با او همراه شوید. همچنین می توانید پس از ادای صحیح یک کلمه توسط کودک، حرکتی مربوط به کلمه ی مورد نظر انجام دهید. برای مثال اگر کلمه ی مورد نظر “غذا” است، دهان خود را به حالت جویدن حرکت دهید (این به تقویت عضلات فک کودک هم کمک می کند) و به این ترتیب بازی را برای فرزندتان جذابتر کنید.
۳- با آیینه تمرین کنید
کودکانی که دارای مشکلات گفتاری هستند نمی دانند چگونه دهان خود را حرکت دهند تا صداها را بطور صحیح تولید کنند. صحبت کردن در مقابل آینه می تواند به کودک کمک کند تا بفهمد وقتی صداهای خاصی ایجاد می کند، چگونه دهان خود را حرکت می دهد. شما می توانید هر کلمه را به آرامی و بطور کاملا واضح بیان کنید و به این ترتیب فرزندتان در مقابل آیینه، متوجه تفاوت ها می شود و می تواند نواقص گفتار خود را برطرف کند.
۴- با لغات بازی کنید
برای انجام بازی لغات، ۶ کلمه ای که کودک نیاز به تمرین دارد را روی برگه های کوچکی بنویسید و آنها را در پاکت های رنگی قرار دهید و در قسمت های مختلف خانه مخفی کنید. از کودک بخواهید که پاکت ها را پیدا کند و پس از یافتن کلمه، آن را ۶ بار با صدای بلند تکرار کند. هر کس بتواند پاکت های بیشتری پیدا کند، برنده ی بازی خواهد بود.
۵- ژست های یوگا را تمرین کنید
نمونه هایی از وضعیت های یوگا برای بچه ها را در اینترنت جستجو کنید و از کودک بخواهید یکی را انتخاب کند و آن را انجام دهد. یوگا ترکیب حرکات فیزیکی و تنفسی است و به هماهنگی بدن و مغز کمک می کند. تمرینات یوگا بخصوص یوگای صورت، برای گفتار درمانی هم موثر است. برای مثال یکی از روش های نرمش صورت در ورزش یوگا، تقلید حالات شیر در حال غرش است که تمرین مناسبی برای تقویت عضلات صورت و بخصوص زبان کودکان است.
۶- بازی های زبان پیچان را امتحان کنید
منظور از بازی های زبان پیچان، بازی هایی هستند که مهارت تلفظ و زبان را تقویت می کنند. زبان پیچان به عبارتی گفته می شود که برای سخت بیان شدن طراحی شده است و نوعی بازی با کلمات برای حرف زدن است. این روش معمولا شامل عباراتی کوتاه است که در آن ها کلماتی قرار گرفته است که به سختی تلفظ می شوند ولی کل عبارت را به راحتی می توان به خاطر سپرد. بسیاری از مجریان و سخنوران، قبل از رفتن روی صحنه، از این تکنیک برای گرم کردن صدای خود استفاده می کنند.
۷- از خوراکی های شیرین مثل عسل یا کره بادام زمینی استفاده کنید
هر خوراکی که فرزندتان به آن علاقه دارد را دور دهان او بمالید تا سعی کند زبان خود را بیرون بیاورد و آن را لیس بزند. با انجام اینکار، زبان کودک به این طرف و آن طرف حرکت می کند و به این ترتیب عضلات آن تقویت می شود.
۸- ساز دهنی را تمرین کنید
سازدهنی موجب کنترل تنفس و فشار لب ها می شود. اینکار موجب تقویت لب ها در زمان نواختن نت های مختلف می شود. علاوه بر این به کنترل تنفس کودک هم کمک می کند.
۹- تمرین حرکات گونه و صورت را انجام دهید
برای حرکت گونه، کودک باید لب های خود را ببندد و گونه ها را منقبض کند. یا لب های خود را به شکل حرف o درآورد و حالت دایره ای به آنها بدهد. باد کردن بادکنک و ساخت حباب هم به تقویت عضلات صورت و لب ها و در نهایت تکلم کودک کمک می کند.
۱۰- به پیاده روی بروید
هنگامی که با فرزندتان در مکانی گشت و گذار می کنید، از او بخواهید که با برداشتن هر گام، یک کلمه را با صدای بلند تکرار کند. وقتی از خانه به سمت ماشین می روید یا هنگام بازگشت به خانه یا رفتن به پارک، می توانید این تکنیک را امتحان کنید.
۱۱- پشت چراغ قرمز تمرین کنید
از هر زمانی برای تقویت گفتار فرزندتان استفاده کنید حتی زمانی که پشت چراغ قرمز هستید! در این زمان می توانید از کودک بپرسید که چه مغازه ها (یا مکان هایی)، در اطراف خود می بیند. یا اینکه از او بخواهید رنگ ماشین هایی که اطرافتان هستند را با صدای بلند تکرار کند.
۱۲- داستان های قبل از خواب را فراموش نکنید
در طول شب می توانید کودک خود را وادار به گفتن یک داستان کنید یا اگر فرزندتان کوچک است، خودتان یک کتاب برای او بخوانید. شما باید به یک تصویر اشاره کنید و کلمه را به آرامی تکرار کنید و کودک را تشویق کنید که همین کار را انجام دهد. به عنوان مثال به تصویر ببر اشاره کنید و کلمه ی “ببر” را تکرار کنید. سپس دفعه ی بعد که ببر را در داستان دیدید، از فرزندتان بپرسید که این تصویر چیست.
۱۳- تلفن بازی کنید
تلفن بازی یک روش عالی برای آموزش و تمرین با کودک است. در این بازی کودک به سخنان شما گوش می دهد و برای ادامه ی بازی، به سوالاتتان پاسخ می دهد. این بازی برای برقراری مکالمه با کودک بسیار موثر است.
۱۴- بهمراه هم کتاب بخوانید
درباره تصاویر کتاب از کودک سوال کنید و از او بخواهید که نام آن را بگوید. اگر فرزندتان بزرگتر است، می توانید از او بخواهید که به تجربیاتی که در رابطه با تصویر داشته است، فکر کند.
۱۵- زبان اشاره را بیاموزید
این ارتباط بین زبان اشاره و گفتار را نشان می دهد. اینکار باعث تسلط بیشتر کودک به گفتار خود می شود.
۱۶- بازی پنبه و نی را انجام دهید
یک تکه پنبه را روی میز یا زمین بگذارید و به فرزندتان یک نی بدهید و از او بخواهید در نی فوت کند تا توپ پنبه ای حرکت کند. این بازی به تقویت عضلات دهان که برای گفتار نیاز است، کمک می کند.
۱۷- برخی وسایل مورد نیاز کودک را از دسترس او خارج کنید
کودکان وقتی چیزی را می خواهند، بیشتر صحبت می کنند. با خارج کردن وسایل از دسترس کودک، او را وادار به صحبت کردن کنید. به فرزندتان بگویید تنها درصورتی وسایل مورد نیازش را در اختیار او قرار می دهید که نام آنها را به زبان بیاورد (اگر کودک به وسایل اشاره می کند، به او توجهی نکنید تا مجبور شود کلمات را بازگو کند). این به مدل سازی گفتار و رفتار کودک کمک می کند.
۱۸- از اسباب بازی های مناسب گفتاردرمانی استفاده کنید
اسباب بازی یک روش عالی برای تقویت گفتار زبان کودک است. چون کودک بدون اینکه خود متوجه باشد، در حین بازی و سرگرمی، مهارت های تکلم خود را تقویت می کند. بهترین اسباب بازی هایی که به این منظور می توانید استفاده کنید عبارتنداز:
- اسباب بازی های چیدنی (مثل برج هوش): این به کودک کمک می کند تا حروف اضافه و کلماتی مانند روی، زیر، بالا و پایین، بزرگ و کوچک، رنگ ها و… را بیاموزد.
- اسباب بازی هایی که کودک به آنها علاقه دارد مثل ماشین ها، حیوانات، عروسک ها، نقاشی و غیره.
- اسباب بازی هایی که به تقویت قوه ی تخیل کودک کمک می کنند (مثل آجرهای رنگی یا بلوک های چوبی)
- سعی کنید از اسباب بازی های باتری دار استفاده نکنید.
- اسباب بازی هایی که فعالیت های حرکتی را تشویق می کنند (مثلا توپ).
حرف زدن بچه از چه سنی شروع و در هر سن چه توانایی گفتاری دارد؟
گفتاردرمانی در خانه برای کودکان نوپا
اختلالاتی مانند اختلال دهان و دندان و مشکلات حرکتی، مشکلات شنوایی، اوتیسم، مشکلات محیطی، مشکلات عصبی، آپراکسی گفتار (اختلال در اطلاعاتی که از مغز به دهان می رسند)، نارس بودن (تولد زودرس) و مشکلاتی از این قبیل، ضرورت انجام تمرینات گفتاردرمانی در کودکان نوپا را ایجاد می کند. بنابراین شما باید به عنوان یک والد، تمرینات گفتاردرمانی خاصی را دنبال کنید تا اختلالات گفتاری و زبانی کودک نوپای خود را کاهش دهید. برای انجام اینکار، از ترفندهای زیر استفاده کنید:
- برای تمرین گفتار با نوزادان از کلمات آسانی مانند “دا” و “ما” یا “با” و “آآ” یا “اوو” استفاده کنید.
- به آرامی صحبت کنید تا کودک به حرف های شما گوش کند
- با فرزند خود بازی کنید
- صدای تلویزیون را کم کنید
- در حین انجام کارها، با فرزندتان صحبت کنید و به او بگویید چه کاری انجام می دهید
- کتاب های دارای تصاویر و کلمات رنگارنگ را برای کودک خود بخوانید. این فعالیت می تواند عشق به کتاب را هم در کودک زنده کند
- رنگ ها و اشکال را به کودک معرفی کنید
- حرکات دست و زبان اشاره را به او بیاموزید
- برای او شعر بخوانید
- کلمات جدید را به کودک معرفی کنید
- کودک را به برقراری مکالمه و ارتباط تشویق کنید
- از فلش کارت های گوناگون بهره ببرید و لغات نوشته شده روی آنها را برای فرزندتان تکرار کنید
- کلماتی مانند “متشکرم” و “لطفا” را خیلی زود به کودک بیاموزید
- برای نوشیدن مایعات، به او نی بدهید
- از آزمایش پنبه و نی استفاده کنید
بهترین اسباب بازی ها برای تمرینات گفتاری کودکان نوپا
شما می توانید از این اسباب بازی ها برای تقویت گفتار در کودکان نوپا استفاده کنید:
- بلوک های چوبی
- پازل های چیدنی رنگی
- اسباب بازی هایی مثل توپ، ماشین و… که باعث تحرک کودک می شوند
- آجرهای رنگی
- بازی های نمایشی مثل آشپزی، دکتربازی و…
- مجموعه اسباب بازی های شن و ماسه ساحل
- ذره بین
- اسباب بازی های مختلف لگو سیتی
- استیکرها
- حباب ساز
اپلیکیشن های گفتاردرمانی برای کودکان نوپا
استفاده از اپلیکیشن های گفتاردرمانی، به رفع لکنت زبان و مشکلات گفتاری کودک کمک می کند. این برنامه ها سطح توانایی های فعلی کودک را بهبود بخشیده و متناسب با مشکل، تمرینات مختلفی را ارایه می دهند. برنامه های فارسی مختلفی در این زمینه موجود است که می توانید با سرچ عبارت “اپلیکیشن های گفتار درمانی”، به آنها دسترسی پیدا کنید.
نکات انتخاب اسباب بازی کودکان: برای هر سن چه اسباب بازی بخریم؟
زبان یعنی آینده! اپلیکیشن آموزش زبان چرب زبان برای کودکان ایران کاملا رایگانه! همین الان دانلودش کن کلی وقت گذاشتیم فقط واسه کمک به ساخت آینده بهتر واسه فرزندان ایران عزیز!
