عوارض استرس بر کودکان و نشانه های استرس در زندگی روزانه کودک

بیشتر بزرگسالان دوران کودکی خود را شادترین زمان زندگی خود می دانند. اما ما خیلی سریع فراموش می کنیم که کودک بودن گاهی اوقات می تواند استرس زا باشد.

علائم استرس و اضطراب در کودکان اغلب خود را به صورت تغییرات جسمی یا رفتاری نشان می دهد. کودکان بسته به سن، خصوصیات فردی و مهارت های مقابله ای، به استرس واکنش متفاوت نشان می دهند. بسیاری از والدین مسایلی که موجب استرس فرزندشان می شود را نادیده می گیرند.

حتما بخوانید: درمان کم خونی در کودکان با تغذیه: بهترین غذاها و مکملها

دانستن علایم استرس در کودکان و علل ایجاد کننده ی آن، برای والدین اهمیت زیادی دارد. والدین معمولاً می توانند در مدیریت استرس و اضطراب به فرزندانشان کمک کنند، اما برخی از کودکان ممکن است اختلال اضطرابی داشته باشند و باید از کمک های حرفه ای بهره مند شوند. در این مطلب با ما همراه باشید تا به علایم اضطراب کودکان، روش های درمان و علل آن پی ببرید.

علل شایع استرس کودکی

منبع اضطراب و استرس در کودکان می تواند یک عامل بیرونی داشته باشد، مانند مشکل در مدرسه، تغییر در خانواده یا درگیری با دوستان. احساس اضطراب همچنین می تواند در اثر احساسات و فشارهای درونی کودک ایجاد شود، مانند تلاش برای کسب نمرات عالی در مدرسه یا جلب رضایت دوستان. برخی از دلایل عمده استرس در کودکان عبارتند از:

• تغییرات بزرگ در خانواده
• برنامه های فشرده روزمره
• مشکل در مدرسه
• عدم محبوبیت
• قلدری و خشونت
• رویداد فاجعه بار در اخبار یا محل زندگی
• یک فیلم یا کتاب ترسناک

استرس چگونه بر کودکان تأثیر می گذارد؟

کودکان ممکن است استرسهای متفاوتی نسبت به والدین خود داشته باشند (از جمله نگرانی از عملکرد خوب در مدرسه، روابط با خواهر و برادر و همسالان و وضعیت مالی خانواده). کودکان احساسات دیگران را هم درک می کنند به این معنا که استرس اطرافیان می تواند بر کودک اثرگذار باشد.

به دلیل اینکه مغز کودکان هنوز در حال رشد است، مشکلات روانی مانند اضطراب، افسردگی و استرس می تواند تأثیر درازمدت مضری بر رشد آنها بگذارد. استرس بر روندهای بیولوژیکی تأثیر می گذارد و مغز و بدن را نیز تحت تأثیر قرار می دهد.

استرس پاسخ طبیعی بدن به شرایط مطلوب یا نامطلوب است. از نظر بیولوژیکی، این به معنای کمک به ما در مقابله با زندگی یا مرگ است. این پاسخ بدن باعث تغییر در هورمون ها (از جمله ترشح کورتیزول و آدرنالین) می شود که باعث افزایش فشار خون و ضربان قلب می گردد.

نشانه های استرس در کودکان

برای کودکان خردسال تقریباً غیرممکن است که حالات عاطفی خود را به والدینشان بگویند، بنابراین تشخیص علائم و نشانه ها بر عهده شماست:

۱- کابوس های شبانه

ترس مربوط به خواب یک پاسخ متداول به تجربیات استرس زا یا آسیب زا است. گفتن داستان برای فرزندتان در مورد بچه های دیگر با احساساتی مشابه، می تواند به بهبودی آنها کمک کند. نقل داستان برای کودک این امکان را به آنها می دهد که بداند احساساتش را درک می کنید.

۲- مشکل در تمرکز و انجام کار در مدرسه

فشارهای تحصیلی و اجتماعی، عمده ترین دلایل استرس در کودکان است. درست است که فعالیتهای خارج از برنامه می توانند خروجی مفیدی داشته باشد اما برنامه ریزی بیش از حد باعث اضطراب می شود. به کودک خود کمک کنید تا اولویت های خود را به طور مناسب متعادل کند.

۳- افزایش پرخاشگری

برخی از کودکان هنگام استرس، با پرخاشگری جسمی (گاز گرفتن، لگد زدن، ضرب و شتم) یا پرخاشگری کلامی (فریاد زدن یا بد دهنی) واکنش نشان می دهند. آنها همچنین در انجام کارهایی که نیاز به صبر دارد، مشکل دارند. اگر صحبت با فرزندتان کمکی نمی کند، با یک متخصص مانند پزشک یا روانشناس مشورت کنید.

۴- مشکل در خواب

استرس می تواند خوابیدن یا به خواب رفتن کودک را دشوار کند و بر کیفیت خواب او تأثیر بگذارد. این به نوبه خود باعث افزایش استرس در طول روز می شود. تغییر در الگوهای خواب، دیدن کابوس یا نرفتن کودک به رختخواب، همه نشانه هایی از استرس است که ممکن است آنها را در شب بیدار کند.

برای کمک به بهبود خواب، یک الگوی خواب مناسب و آرام پیدا کنید که به کودک در داشتن خواب باکیفیت کمک کند. از موسیقی های آرام بخش، نور مناسب اتاق یا مراقبه استفاده کنید تا به فرزندتان آرامش دهید. برنامه های بسیاری برای کمک به کودکانی که از اضطراب و استرس رنج می برند وجود دارد، یوگا و ورزش را هم امتحان کنید.

۵- تغییر در عادات غذا خوردن

تغییرات چشمگیر در عادات غذایی نیز می تواند نشانه استرس فرزند شما باشد. آنها ممکن است یا به راحتی غذا بخورند تا احساس بهتری داشته باشند یا در پاسخ به وضعیتی استرس زا، بی اشتهایی را تجربه کنند. غذا خوردن همراه خانواده می تواند به کودک شما کمک کند تا الگوهای غذایی سالم داشته باشد و به او فرصت دهد تا درباره هر مسئله ای که ممکن است موجب نگرانی و استرس می شود، با شما صحبت کند.

۶- شب ادراری

کودکانی که احساس ناامنی می کنند یا ذهن مشغولی دارند، ممکن است نیاز به توالت رفتن را احساس نکنند. به فرزند خود اطمینان دهید که در صورت بروز چنین مشکلی، عصبانی نخواهید شد. برای رد مشکلات پزشکی که می تواند باعث شب ادراری شود، به پزشک مراجعه کنید.

مطلب کاربردی: افسردگی در کودکان ابتدایی و عوارض آن را بشناسید (دیدگاه فوق تخصص)

۷- بیش فعالی

وقتی کودکان نتوانند استرس شان را تحمل کنند، انرژی های منفی خود را به طرق دیگر تخلیه می کنند. نشان دادن خشونت، فرار یا دائما نافرمان بودن راه هایی برای هشدار دادن به بزرگسالان است که نشاندهنده ی وجود یک مشکل است. به کودک کمک کنید که انرژی خود را به صورت مثبت و آرام بخش تخلیه کند. از جمله ی این روشها عبارتنداز تمرینات تنفس عمیق، گوش دادن به موسیقی آرامش بخش، تمرینات کششی یا یوگا.

۸- درد و نارحتی

افراد کمی هستند که ناراحتی های روانی خود را بصورت جسمی نشان می دهند. گاهی اوقات یک درد معده ساده و مکرر می تواند نشان دهنده ی یک مسئله عمیق تر باشد. سردرد، استفراغ و گرفتگی عضلات نیز می تواند با استرس عاطفی مرتبط باشد. پس از اطمینان از اینکه کودک شما رژیم غذایی سالمی دارد و می تواند همه ی غذاها را بخورد، انواع غذاهای مغذی و سالم را در رژیم غذایی روزمره او بگنجانید. آجیل، ماهی قزل آلا، اسفناج و جو دوسر غذاهایی هستند که می توانند مقاومت بدن را در مقابل استرس بالا ببرند.

۹- دوری از خانواده و دوستان

اسباب کشی، طلاق، بدنیا آمدن خواهر یا برادر جدید یا زورگویی در مدرسه می تواند باعث شود کودک احساس ترس و وحشت کند و گوشه گیر شود. به فرزند خود توجه مثبت زیادی نشان دهید و برا حفظ آرامش و راحتی اش تلاش کنید. اگر گمان می کنید فرزندتان با دوستان مدرسه اش مشکل دارد، با معلم فرزند خود صحبت کنید.

۱۰- توجه بیش از حد نسبت به مشکلات جزئی

بعضی اوقات فشار برای خشنود کردن والدین باعث می شود کودکان کمال گرا شوند و مرتباً نگران باشند. اعتماد به نفس فرزند خود را تقویت کنید تا او بتواند با چالش ها روبرو شود و مشکلات را به تنهایی حل کند.

۱۱- تغییر در رفتار

جستجوی تغییرات اساسی در رفتار می تواند به تشخیص علائم استرس در کودکان کمک کند. همچنین این راهی مناسب برای آگاهی از سلامت عاطفی فرزند شما است.

به عنوان مثال، عصبانیت ناگهانی و گریه بیش از حد کودکان می تواند به معنای آن باشد که آنها از فشارهای عصبی و استرس زیادی رنج می برند.

۱۲- نگرانی بیش از حد

نگرانی بخشی از زندگی روزمره است اما وقتی شروع به تحت تأثیر قرار دادن توانایی فرزند شما کرد، ممکن است ناشی از استرس بیش از حد باشد.

به خاطر داشته باشید که گاهی اوقات کودکان آنقدر نگران می شوند که ممکن است این اضطراب بالینی تلقی شود. اگر فرزند شما آنقدر نگران است که او را در شب بیدار نگه می دارد و یا دائما و بی دلیل می ترسد، به پزشک یا روانشناس مراجعه کنید.

حتما بخوانید: علایم و راههای جدید درمان اضطراب های خفیف و شدید در کودکان کدامند؟

اگر متوجه تغییراتی شده اید و نگران هستید، با کودک خود صحبت کنید. در یک لحظه آرام او را به یک طرف ببرید و یک گفتگوی کوتاه داشته باشید. بهتر است این گفتگو دو نفره باشد. کودک ممکن است علل ناراحتی خود را به شما بگوید. سعی کنید از سوال های زیر استفاده کنید:

• این روزها چه احساسی داری و چه چیزی باعث نگرانی تو شده است؟
• آیا در این روزها چیزی تغییر کرده است؟ مشکلی وجود دارد؟
• می خاستم با تو صحبت کنم چون احساس می کنم اخیرا تغییر کرده ای، همه چیز خوب است؟

کمک به کودک در مقابله با استرس و اضطراب

۱-برای کودکتان وقت بگذارید

برای انجام فعالیتهای سرگرم کننده یا بودن در کنار کودک، وقت بگذارید. از او درباره روزشان سؤال کنید و به چیزهایی که برایش مهم است علاقه نشان دهید. اما سعی کنید از اجبار آنها برای صحبت در مورد نگرانی های خود اجتناب کنید. کودکان وقتی احساس راحتی می کنند، در مورد نگرانی هایشان صحبت می کنند.

۲- کودک را به داشتن خواب خوب تشویق کنید

داشتن خواب کافی و استراحت می تواند به کودکان در مقاومت در برابر استرس کمک کند. کودکان به میزان مختلف خواب در سنین مختلف احتیاج دارند. یک محیط آرام و راحت برای فرزندتان فراهم کنید تا از هر گونه استرس و تشویش به دور باشند.

حتما بخوانید: اضطراب در کودکان دبستانی: علائم و بهترین راهکارهای موجود (تحقیقات جدید)

۳- به فرزندتان غذای سالم بدهید

سعی کنید مطمئن شوید که کودک روزانه حداقل پنج سهم از انواع میوه و سبزیجات را می خورد. اگر فرزندان شما از خوردن میوه و سبزیجات اجتناب می کنند، روش های ابتکاری زیادی برای گنجاندن آنها در رژیم غذایی وجود دارد. مثلا می توانید کمی سبزیجات (بصورت پوره) به غذای مورد علاقه ی کودک اضافه کنید و به او بدهید.

۴- استرس را عادی جلوه دهید

ممکن است یادآوری این نکته به فرزندانتان مفید باشد که برخی از استرس ها در زندگی کاملاً طبیعی هستند و همه تحت تأثیر آن قرار گرفته اند و باید روش های مقابله با آن را پیدا کنند. توضیح اینکه استرس یک حالت و احساس نرمال است، می تواند به آنها اعتماد به نفس لازم برای مدیریت استرس را بدهد.

۵- کودک را فعال نگه دارید

فعالیت بدنی می تواند به کودکان و بزرگسالان در مدیریت استرس کمک کند، بنابراین مطمئن شوید که فرزندان شما به میزان زیادی ورزش می کنند. سایر مواردی که می توانید امتحان کنید شامل تکنیک های آرامش بخش و حتی مواردی مانند تمرین های تنفسی است.

چه موقع لازم است به پزشک مراجعه کنیم؟

در بسیاری موارد، فرزندپروری خوب می تواند به تسکین استرس فرزند شما کمک کند. اما گاهی اوقات عوامل استرس زا برای مقابله در خانه یا مدرسه بسیار زیاد است. در صورت مشاهده ی موارد زیر با پزشک متخصص کودک خود مشورت کنید:

• نشان دادن علائم ترک، افسردگی یا ناراضی بودن.
• نمایش احساسات عاطفی بیش از حد، مانند ترس یا عصبانیت.
• انجام کار بد در مدرسه یا امتناع از تعامل با مردم.

حتما بخوانید: اضطراب در کودکان پیش دبستانی: علائم و بهترین روشهای درمان

همچنین عوامل استرس زا مختلفی را که بر کودکان تأثیر می گذارد بدانید، زیرا انواع استرس در سن های مختلف متفاوت است. درک این مسئله مهم است که حوادثی که بزرگسالان آن را ناچیز می دانند، می تواند موجب استرس شدید در کودکان شود. این اولین قدم برای شناخت استرس است. مهمترین کاری که می توانید برای مقابله با استرس کودکان انجام دهید این است که احساساتشان را درک کنید و در صورت لزوم، به روانشناس یا پزشک مراجعه کنید.