اختلال وسواس فکری (OCD یا Obsessive-Compulsive Disorder) یک اختلال نسبتاً شایع است و در حدود 1٪ از کل کودکان، از حالت شدید آن رنج میبرند. میانگین سنی شروع این اختلال، تقریباً از 10 سالگی است. بیش از 80٪ بزرگسالان مبتلا به اختلال وسواس فکری، علائم آن را قبل از 18 سالگی از خود بروز می دهند.
در این مطلب اطلاعات لازم در مورد اختلال وسواس فکری در کودکان و بزرگسالان و همچنین علل ابتلا به آن را کسب خواهید کرد.
اصطلاح OCD یا “اختلال وسواس فکری” یک اصطلاح کلی ست که برای توصیف چند نوع مختلف این اختلال وسواس استفاده می شود. در این قسمت جزئیات انواع مختلف OCD را با هم بررسی می کنیم.
4 دسته اصلی اختلال وسواس فکری عباتنداز:
1- وسواس چک کردن
وسواس چک کردن یک مشکل رایج در مبتلایان به اختلال وسواس فکری است. این نوع وسواس می تواند اشکال مختلفی از بررسی فیزیکی موارد گرفته تا تفکرات ذهنی داشته باشد. غالباً فرآیند بررسی با گذشت زمان به تدریج بدتر می شود و برای بعضی از افراد انجام آن چندین ساعت طول می کشد. رایج ترین اشکال چک کردن عبارتند از:
چک کردن درب ها، چراغ ها، پنجره ها، قفل ها، نگاه کردن به آینه ها، زنگ زدن مداوم به نزدیکان (برای اطمینان از اینکه اتفاق بدی رخ نداده باشد)، چک کردن مداوم شرایط جسمی از طریق آزمایشات مختلف و…
2- وسواس آلودگی
ترس از آلوده بودن یک شی و صدمه یا حتی مرگ یکی از عزیزان در میان مبتلایان به اختلال وسواس فکری نیز رایج است. معمولا اجبار تمیز کردن و شستن با این نوع افکار وسواسی همراه است به گونه ای که بعضی از مبتلایان به دلیل شستن بیش از حد دست ها، به بیماری های پوستی مبتلا می شوند. منابع معمول آلودگی عبارتند از:
فضاهای عمومی و توالت، فضاهای مشترک خانوادگی مانند آشپزخانه، لمس سایر افراد، دست زدن به دستگیره درها، لمس اشیا‘ “قرمز” (مرتبط با خون).
این نوع وسواس فقط به مسائل فیزیکی محدود نمی شود و برخی از کودکان و بزرگسالان مبتلا به آن، ممکن است با آلودگی ذهنی نیز دست و پنجه نرم کنند. به این ترتیب اگر فرد روز سختی را پشت سر گذاشته باشد، کسی حرف بدی به او گفته باشد یا فکر کند که کار بدی انجام داده است، احساس کثیفی یا ناپاکی می کند.
3- وسواس احتکار
جدا شدن از وسایل برای کودکان مبتلا به اختلال احتکار، بسیار دشوار است. کودکان معمولا از جمع آوری وسایل و حتی چیزهای عجیب و غریبی مانند نی یا سنگ لذت می برند و این امر غیر معمولی نیست. اما کودکانی که به وسواس احتکار مبتلا هستند، وابستگی عاطفی شدیدی به وسایل خود پیدا می کنند و اغلب در مورد نحوه ی نگهداری آنها متعصب می شوند. این وسایل معمولا ارزش چندانی ندارند و فضای زیادی از محیط زندگی کودک را اشغال می کنند. به این ترتیب جدا شدن از وسایل (حتی اگر شکسته یا کثیف باشند)، برای کودکان غیرممکن خواهد بود.
4- نشخوار فکری و افکار سرزده
نشخوار فکری اصطلاحی است که برای توصیف افکار طولانی مدت در مورد یک موضوع استفاده می شود. برای مثال برخی کودکان با پرسیدن سوال هایی مانند “ما چرا زندگی می کنیم؟”، ساعت ها فکر خود را مشغول نگه می دارند. کودک یا نوجوانی که با این وسواس دست و پنجه نرم می کند ممکن است برای مدت زمان زیادی منزوی شود و در فکر فرو رود.
این می تواند برای کودک و اطرافیان او بسیار ناراحت کننده باشد زیرا به سوالاتی که آنها از خود می پرسند، نمی توان پاسخ قطعی داد و بیشتر اوقات دیگران درک نمی کنند که چرا کودک نمی تواند موضوع را رها کند.
افکار سرزده، با نشخوار فکری متفاوت است و شامل افکار ناخواسته ای ست که می تواند ماهیتی آزار دهنده داشته باشد (به عنوان مثال افکار آسیب رساندن به یک غریبه یا عزیز). افکار سرزده می توانند به شدت منزوی کننده و ناراحت کننده باشند. اما توجه داشته باشید که احتمال اینکه این افراد، افکار خود را عملی کنند بسیار کم است زیرا غالباً برای جلوگیری از موقعیت های خاص، بسیار تلاش می کنند.
افکار سرزده انواع مختلفی دارد که شامل افکار جنسی، مذهبی یا خشونت آمیز و همچنین “تفکر جادویی” می باشد. تفکر جادویی به معنای باورهای غلط و غیر منطقی است. در این وضعیت کودک با نوجوان فکر می کند که حتی فکر کردن به بعضی کلمات، نگاه کردن به رنگ های خاص، ایستادن روی شکاف های زمین یا دیگر موارد غیرقابل کنترل، اتفاق مهیبی را در پی خواهد داشت. به این ترتیب آنها از اقدامات اجباری برای کاهش خطرات استفاده می کنند.
اختلالات دیگری که به اختلال وسواس فکری مرتبط هستند، عبارتنداز:
5- اختلال بد ریخت انگاری بدن
BDD نوعی اختلال وسواس فکری است و به تصورات ذهنی فرد از بدن و ظاهر خود اشاره دارد. مبتلایان به این اختلال در اغلب اوقات تصور می کنند که نقصی در چهره و ظاهر آنها وجود دارد و همین امر، عملکرد آنها را در حوزه های مختلف با اختلال مواجه می کند. این کودکان قادر به دیدن تصویر واقعی خود در آینه نیستند و ممکن است زمان زیادی را در آینه نگاه کنند، در مورد لباس و آرایش خود وسواس داشته باشند یا شدیدا ورزش کنند.
6- وسواس محض
وسواس محض یا خالص، با دیگر انواع وسواس فکری متفاوت است زیرا هیچگونه رفتارهای جسمی تکراری از قبیل شستن دست ها یا چک کردن چیزهای مختلف در آن دیده نمی شود. اما بجای آن، وسواس و اجبار در ذهن کودک رخ می دهد و ممکن است شامل عدد شماری، تکرار عبارات خاص و افکار منفی تکرار شونده و آشفته باشد. در این نوع اختلال وسواس فکری، هیچ فعالیت بدنی وجود ندارد و به این ترتیب مبتلایان اغلب آن را پنهان می کنند و احساس می کنند که از درون دیوانه شده اند!
7- اختلال شخصیت وسواسی جبری
ممکن است به نظر برسد که این اختلال مشابه وسواس فکری است، اما در واقع بسیار متفاوت است. ذهن مبتلایان به OCPD، اغلب به نظم و ترتیب، کمال طلبی و کنترل ذهنی اشتغال دارد و این امر موجب از دست رفتن کارایی و صبر او می شود.
اولین قدم برای بهبود کودکانی که به اختلال وسواس فکری مبتلا هستند، چیست؟
داشتن فرزندی که علائم اختلال وسواس فکری را نشان می دهد، می تواند برای والدین نگران کننده باشد زیرا در این موارد آنها نمی دانند که برای کمک به فرزندشان چه کاری می توانند انجام دهند. تشخیص و درمان زودهنگام، اولین قدم برای درمان این کودکان است زیرا این امر به شکستن چرخه وسواس ها و اجبارها که می توانند با گذشت زمان قدرتمندتر شوند، کمک می کند. بنابراین اولین قدم، صحبت کردن با پزشک یا سایر متخصصان بهداشت روان جهت ارزیابی فرزندتان است.
روش درمان اختلال وسواس فکری در کودکان چیست؟
روش درمان این اختلال به علائم، سن و سلامت عمومی کودک شما بستگی دارد. علاوه بر این شدت بیماری نیز اهمیت زیادی در انتخاب روش درمان دارد.
درمان اختلال وسواس فکری اغلب شامل ترکیبی از موارد زیر است:
- درمان با کمک روش های شناختی و رفتاری. رفتار درمانی شناختی به کودک کمک می کند تا ترس های خود را شناسایی و درک کند. این راهکار، برای از بین بردن یا کاهش ترس، روش های جدیدی به کودک می آموزد. روش های رفتاری به کودک و خانواده اش کمک می کند تا برای محدود کردن یا تغییر رفتارها، پیمان ها یا قوانینی تنظیم کنند. برای مثال دفعاتی که کودک مجاز به شستن دست های خود است را مشخص می کند و به این ترتیب کودک نمی تواند بیشتر از تعداد مشخص شده، دست هایش را بشوید.
- خانواده درمانی. این روش نوع خاصی از روان درمانی است که بر تغییر در خانوده، متمرکز می باشد. والدین در تمام فرآیندهای درمانی نقش حیاتی دارند. مسئولان مدرسه کودک نیز باید در این امر دخیل باشد.
- استفاده از داروهای مهارکننده های انتخابی باز جذب سروتونین (SSRI). این داروها به افزایش سطح سروتونین در مغز کمک می کنند و برای کودکانی که به دارو نیاز دارند، استفاده می شود.
- آنتی بیوتیک ها. اگر دلیل وسواس کودک، ابتلا به عفونت استرپتوکوکی باشد، با مصرف آنتی بیوتیک ها درمان خواهد شد.
نوجوانان مبتلا به اختلال وسواس فکری، ممکن است یک یا چند نوع اختلال خوردن نیز داشته باشند که آن هم نیاز به درمان دارد.
آیا راهی برای پیشگیری از ابتلا به اختلال وسواس فکری در کودکان وجود دارد؟
در حال حاضر متخصصان از روش های پیشگیری از اختلال وسواس فکری در کودکان و نوجوانان اطلاعی ندارند. اما اگر متوجه علائم این اختلال در فرزندتان شدید، در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید. درمان زود هنگام می تواند علائم را کاهش دهد و به رشد طبیعی فرزندتان کمک کند. همچنین می تواند کیفیت زندگی شما و کودک را بهبود ببخشد.
چگونه می توان به کودکان مبتلا به اختلال وسواس فکری کمک کرد تا زندگی بهتری داشته باشند؟
اختلال وسواس فکری با کمک ترکیبی از روش ها و داروها، قابل درمان است. والدین در درمان و حمایت فرزندشان، نقش اصلی را بر عهده دارند. در اینجا کارهایی وجود دارد که می توانید برای کمک به فرزندتان انجام دهید:
- قرار ملاقات های مورد نیاز با پزشک را یادداشت کنید و آنها را پشت گوش نیندازید.
- کودک می تواند با مراجعه به پزشک، راه های مقابله با ترس ها و مقاوت در برابر آنها را بیاموزد. تیم مراقبت از کودک ممکن است شامل مشاوران، درمانگران، مددکاران اجتماعی، روانشناسان و روانپزشکان باشد. اعضای این تیم به نیازهای کودک و شدت اختلال وسواس فکری بستگی دارد.
- با فرزندتان ارتباطی قوی و باز برقرار کنید. گاهی اوقات کودکان مبتلا به اختلال وسواس فکری، از رفتارهای خود احساس خجالت و شرمندگی می کنند. بنابراین با حفظ ارتباط مستحکم با والدین، می توانند بر این مشکل غلبه کنند.
- در مورد اختلال فرزند خود با دیگران صحبت کنید. در این مورد با معلمان و مسئولان مدرسه نیز صحبت کنید و از آنها بخواهید که در راه درمان، به شما و فرزندتان کمک کنند.
- با والدینی که با چنین مشکلی مواجه هستند، مشورت و صحبت کنید. در تماس بودن با دیگر والدینی که فرزند مبتلا به اختلال وسواس فکری دارند، ممکن است مفید باشد.
نکات کلیدی در مورد اختلال وسواس فکری (OCD) در کودکان:
- اختلال وسواس فکری نوعی اختلال اضطرابی است. کودک مبتلا به OCD، افکار وسواسی ناخواسته ای دارد. برخی از این افراد، از مواردی مانند لمس اشیاء کثیف می ترسند. کودک از رفتارهای اجباری مانند شستن دست ها، برای کنترل ترس استفاده می کند. این کارها ممکن است برای کودک، منطقی یا غیر منطقی باشد. کودک ممکن است متوجه دلیل کارهای خود نشود. این کودکان ممکن است از رفتارهای غیر قابل کنترل شان، احساس خجالت کنند.
- علت دقیق اختلال وسواس فکری مشخص نیست. اما برخی محققان بر این باورند که کمبود انتقال دهنده ی شیمیایی سروتونین در مغز، می تواند عامل ایجاد کننده ی وسواس در کودکان باشد.
- وسواس در کودکان انواع مختلفی دارد که در این مطلب با 7 مورد اصلی آن آشنا شدید.
- وسواس ها می توانند به شکل وسواس شستن، احتکار، بد ریخت انگاری بدن، پوست کنی و… باشند.
- برای تشخیص اختلال وسواس فکری، باید به پزشک یا روانشناس مراجعه نمایید.
- روش درمان این اختلال از روش های رفتار درمانی شناختی گرفته تا داروها، متفاوت است.
در زمان مراجعه به پزشک، نکات زیر را به خاطر داشته باشید:
- دلیل مراجعه به پزشک را بدانید.
- قبل از مراجعه به پزشک، سوالاتی را که می خواهید به آنها پاسخ داده شود یادداشت کنید.
- در هنگام مراجعه، نام تشخیص پزشک و داروهای موثر، روش های درمانی یا آزمایشات لازم را بنویسید. همچنین دستورالعمل های جدیدی که پزشک به کودک شما می دهد را یادداشت کنید.
- علت تجویز داروها و روش عملکرد آنها را بدانید. همچنین از عوارض جانبی داروها، بخوبی اطلاع داشته باشید.
- از پزشک بپرسید که آیا وضعیت فرزند شما از راه های دیگری قابل درمان است یا خیر.
- علت تجویز یک آزمایش یا روش درمانی را بدانید و از نحوه ی تفسیر نتایج، اطلاع داشته باشید.
- در مورد عواقب عدم مصرف داروها یا انجام آزمایشات توسط کودک، از پزشک سوال کنید.
- قرار ملاقات های بعدی با پزشک، تاریخ، زمان و هدف از آن را یادداشت کنید.
- از پزشک بپرسید که در ساعات غیر کاری، چطور می توانید با او ارتباط برقرار کنید. دانستن روش ارتباط با پزشک، در زمان هایی که نیاز به کمک دارید، بسیار ضروری است.
زبان یعنی آینده! اپلیکیشن آموزش زبان چرب زبان برای کودکان ایران کاملا رایگانه! همین الان دانلودش کن کلی وقت گذاشتیم فقط واسه کمک به ساخت آینده بهتر واسه فرزندان ایران عزیز!
